عنوان

مقاله هویت معنوی و رویکردهای آن

تعداد صفحات:۴۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

از سال ۱۹۷۰ یکی از سازه­های مهم در روانشناسی، علوم اجتماعی و رفتاری مفهوم “خود”[۱] بوده است. اگرچه برای خود جنبه­های متعددی چون خودکارآمدی، عزت نفس و … بیان شده است، یکی از مهمترین جنبه ­های خود مفهوم “هویت”[۲] است که از دیرباز مورد توجه فیلسوفانی چون جیمز[۳]، کولی[۴] و مید[۵] بوده است و پس از آن به عنوان یک سازه­ی مهم در روانشناسی مطرح شده است (لری و تانجنی[۶]، ۲۰۱۲). هویت به عنوان پاسخی که افراد به سئوال من کیستم؟ می­دهند و ارائه­ی تعریفی از خود، اساساً از کارهای اریکسون[۷] اقتباس شده است (فیرون[۸]،۱۹۹۹). او رویکردی روانشناختی جهت فهم هویت اتخاذ کرد و هویت را به عنوان سازمان پویای انگیزه­ها، توانایی­ها، اعتقادات و تاریخ در شکل­ دهی خود­مستقل و یکپارچه تعریف کرده است که مسیر زندگی فرد را روشن می­سازد (اریکسون، ۱۹۶۸). اما نظریه­پردازان پس از اریکسون هویت را در قالب رویکردهای مختلفی مفهوم پردازی کرده­اند و چنانچه به صورت رویکردی به هویت نظر افکنیم، در این راستا می­توان از سه رویکرد عمده­ی وضعیت­نگر، فرآیند­نگر و محتوا­­نگرسخن گفت (برزونسکی[۹]، ۲۰۰۳).

علی­رغم آنکه در دو رویکرد وضعیت­نگر و فرآیند­نگر وضعیت و سبک هویت بررسی می­شود، در رویکرد محتوانگر محتوای خودپنداره و موضوعی که افراد بر اساس آن خودشان را تعریف می­کنند اهمیت می­یابد. بنابراین، از این منظر بر اساس محتوا و موضوعی که افراد در تعریف “خود” بدان اشاره می­کنند هویت دارای جنبه­ها و ابعاد مختلفی است.

اقبال و توجه به بررسی هویت با توجه به محتوای خاص آن و در نظر گرفتن ابعاد مختلفی برای آن، در سالهای اخیر سبب بروز و ظهور ابعاد گوناگونی برای هویت، از جمله هویت قومی، هویت ملّی، هویت دینی و مذهبی، هویت سیاسی و هویت اخلاقی شده است (هادی[۱۰]،۲۰۰۱). اما با در نظرگرفتن انسان به عنوان وجودی معنوی و قائل شدن بعد معنویت در کنار سایر ابعاد جسمانی، روانی و اجتماعی برای او و با توجه به اهمیت معنویت به عنوان بخش مهمی از زندگی افراد، در سالهای اخیر بعد جدیدی از هویت، تحت عنوان “هویت معنوی”[۱۱] در ادبیات روانشناسی مطرح گشته است (مک­دونالد[۱۲]، ۲۰۰۹). بر اساس نظریه­ی هویت اجتماعی، در هویت معنوی، افراد در تعریف خود به معنویت و تجارب معنوی خویش اشاره می­کنند. در حقیقت، معنویت در احساس “خود” آنان دارای چنان اهمیت و برجستگی است که در پاسخ به سئوال من کیستم؟ خود را به عنوان فردی معنوی می­شناسند.

واژه های کلیدی:هویت، رویکردهای هویت، هویت معنوی، رویکردهای هویت معنوی، رویکرد سنتی روانی – اجتماعی (روانشناسی خود) ، رویکرد فراشخصی، رویکرد فردی و بافتی

 فهرست مطالب

چکیده ۴
هویت و رویکردهای آن ۸
۱- رویکرد ساختارنگر به هویت ۱۰
۲- رویکرد فرآیندنگر به هویت ۱۲
۳- رویکرد محتوانگر به هویت ۱۳
۳-۱- نظریه هویت اجتماعی ۱۴
۳-۲- ابعاد سه گانهی هویت چیک و همکاران ۱۷
هویت معنوی و رویکردهای آن ۱۸
۱- معنویت ۱۸
۲- هویت و معنویت ۲۰
۳- رویکرد سنتی به هویت معنوی ۲۲
۳-۱- مدل کیسلینگ و همکاران ۲۲
۳-۲- مدل پل و اسمیت ۲۴
۳-۳- مدل ساختاری معنویت و هویت معنوی ۲۶
۴- رویکرد فراشخصی به هویت معنوی ۲۸
۴-۱- مدل توسعهی خود ۲۹
۴-۲- مدل تعالی خود ۳۱
۵- هویت معنوی: رویکرد فردی و بافتی ۳۱
نتیجه گیری ۳۴
فهرست منابع ۳۵

منابع

دهشیری، غلامرضا، سهرابی،فرامرز، جعفری، عیسی و نجفی، محمود (۱۳۸۷) بررسی خصوصیات روانسنجی مقیاس بهزیستی معنوی در بین دانشجویان. مطالعات روانشناختی، دوره­ی چهارم، شماره ی۳،۱۴۴-۱۲۹٫

محسنی، نیک‌چهره (۱۳۷۵). ادراک خود: از کودکی تا بزرگسالی. تهران: انتشارات بعثت.

فرانکل، ویکتور (۱۳۸۸). انسان در جستجوی معنی (ترجمه نهضت صالحیان و میهن میلانی)، تهران: انتشارات درسا.

رایکمن، ریچارد (۱۳۸۷). نظریه­های شخصیت (ترجمه مهرداد فیروزبخت). تهران: انتشارات ارسباران.

شولتز، دوان (۱۳۸۳)، نظریه‌های شخصیت (ترجمه یوسف کریمی و فرهاد جمهری). تهران: انتشارات ارسباران.

اکبرزاده، نسرین (۱۳۷۶). گذر از نوجوانی به پیری، تهران: مؤلف.

ماسن، پاول هنری؛ کیگان، جروم؛ هوستون، آلتا کارول و کانجر، جان جین وی (۱۳۸۰). رشد و شخصیت کودک (مترجم مهشید یاسایی). تهران: مرکز.

جوکار، بهرام و کهولت، نعیمه (۱۳۹۱). ارائه­ی مدل علّی برای شادی بر اساس ابعاد هویت با واسطه­ی جهت­گیری هدف، دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، سال سیزدهم، شماره ۲، ۸۱-۹۴٫

جوکار، بهرام و لطیفیان، مرتضی (۱۳۸۲). بررسی رابطه ابعاد هویت با جهت­گیری هدف در دانش­آموزان شهر شیراز و یاسوج. مجله­ی علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شیراز. دوره­ی بیست و پنجم، شماره­ی ۴،  ۲۸-۴۶٫

برک، لورا ای (۱۳۹۱). روانشناسی رشد (از نوجوانی تا پایان زندگی)، (مترجم یحیی سید محمدی). تهران: ارسباران.

پورعلی­فرد، فاطمه (۱۳۸۵). بررسی رابطه­ی سبک­های هویت و ابعاد هویت در دانشجویان دانشگاه شیراز و دانش­آموزان مقطع سوم دبیرستان شهرستان شیراز. پایان­نامه­ی کارشناسی ­ارشد روانشناسی تربیتی، دانشگاه شیراز.

هاشمی، زهرا و جوکار، بهرام (۱۳۸۹). بررسی رابطه جهت­گیری مذهبی اسلامی با ابعاد هویت. دانشور رفتار، سال هفدهم، شماره ۴۰، ۷۴-۵۹٫

کرین، ویلیام سی (۱۳۷۶). پیشگامان روانشناسی رشد. (ترجمه فربد فدایی)، تهران: اطلاعات.

غباری بناب، باقر و راقبیان، رویا (۱۳۸۷). کودک، نوجوان و معنویت. تهران: نشر یسطرون.

لاندین، رابرت ویلیام (۱۳۸۳). نظریه­ها و نظام­های روانشناسی (مترجم یحی سید محمدی). تهران: نشر ویرایش.

مقدمه

با وجود اینکه ارتباط بین معنویت و خود از دیرباز در نظام­های مذهبی و معنوی تشخیص داده شده است، توجه علمی جدی به معنویت و ارتباط آن با هویت تنها از ۲۰ سال پیش شروع به پیشرفت کرده است (مک­دونالد، ۲۰۰۹). در زمینه­ی ارتباط میان هویت و معنویت، رویکردهای موجود با توجه به نحوه­ای که هویت را مفهوم سازی می­کنند، قابل تمایزند.

در این زمینه دو رویکرد تحت عنوان رویکرد سنتی[۱] و رویکرد فراشخصی[۲] مطرح است. در رویکرد­ سنتی روانی- اجتماعی، هویت به عنوان “من”[۳] تعریف می­شود، حس “خود” فرد که دارای مرزهای محدود و مشخص است. در این رویکرد با توجه به چنین تعریفی از هویت، هویت معنوی به عنوان نحوه­ای که “من” فرد به معنویت مربوط می­شود و با حس “خود” یکپارچه و ادغام می­شود، تعریف می­گردد و از آنجا که معنویت به عنوان تعالی تعریف می­شود، هویت معنوی در بردارنده­ی نحوه­ای است که افراد احساس تعالی را با “من” خود یکپارچه می­سازند. از این رو، هویت معنوی مطابق با این رویکرد به عنوان شناسایی خود با جنبه­هایی از تجارب معنوی تعریف می­شود (مکدونالد، ۲۰۰۹). در این زمینه، وینک و دیلون[۴] (۲۰۰۲، به نقل از مک­دونالد، ۲۰۰۹) معنویت و به تبع آن هویت معنوی را به عنوان جستجوی وجودی خود برای معنای غایی از طریق فهم و دریافت شخصی از امور روحانی و مقدس تعریف کرده­اند. پل و اسمیت[۵] (۲۰۰۳) نیز هویت معنوی را به عنوان باور افراد به اینکه وجودی غایی و مرتبط با خدا هستند تعریف می­کنند.

از طرفی در رویکردهای فرا­شخصی اعتقاد بر این است که هویت به خود و کارکرد آن محدود نمی­شود، بلکه هویت اساساً در سرشت و طبیعت، امری معنوی است. در این رویکرد علاوه بر محتوای هویت، ساختار و فرآیندهایی که از خلال آنها هویت توسعه می­یابد نیز معنوی است. در این دیدگاه هویت و معنویت نهایتاً شبیه به هم در نظر گرفته می­شوند (مک­دونالد، ۲۰۰۹).

علاوه بر این، رویکردهای موجود پیرامون هویت معنوی با توجه به تعریفی که از معنویت ارائه می­دهند نیز قابل تفکیکند. در این زمینه رویکردهای موجود با توجه به اهمیتی که برای بافت و نقش دیگران در شکل­دهی معنویت و به تبع آن هویت معنوی قائلند به دو رویکرد فردی[۶] و بافتی[۷] تقسیم می­شوند. رویکرد فردی در واقع همان رویکرد سنتی روانی – اجتماعی به هویت معنوی است. در این رویکرد معنویت به صورت کاملاً شخصی تعریف شده است و در آن به نقش دیگران و به بیانی دیگر جهان بیرون افراد در شکل­دهی هویت معنوی توجه نشده است و تجارب معنوی عمدتاً به صورت تجارب فرد در ارتباط با نیرویی برتر در نظر گرفته شده است و به روابط فرد با دیگران (شامل سایر انسان­ها، طبیعت و به طور کلی جهان بیرونی) و شکل­دهی معنویت و به تبع آن هویت معنوی از این طریق توجه نشده است (مک­دونالد، ۲۰۱۱). اما در رویکرد بافتی رشد معنوی حاصل اثر متقابل سیر درونی (تجارب درونی و یا اتصال به منبعی نامحدود) و سیر بیرونی (فعالیت­های روزانه و ارتباطات) است. بدین معنا که رشد معنوی از یک سو ما را بر آن می­دارد تا به جهان بیرون و اطراف نظر افکنیم و خود را با کل زندگی متصل و یکپارچه سازیم و از سوی دیگر، ما را بر آن می­دارد تا به درون خود نظر افکنیم و توانایی بالقوه­ی خود برای رشد، یادگیری، همکاری و… را بپذیریم و کشف کنیم. بدین ترتیب، در این رویکرد معنویت، افراد را به سمت برقراری پیوند بین اکتشاف خود و جهان سوق می­دهد که این امر از طریق پیگیری یک زندگی بارور و شکوفا محقق می­شود. بنابراین، رشد معنوی از منظر این رویکرد شامل تعاملات پیچیده متغیرهای محیطی و فرآیندهای رشد فردی است (روهل­ کپارتین، بنسون و اسکیلز[۸]، ۲۰۱۱).

هویت و رویکردهای آن

از سال ۱۹۷۰ یکی از سازه­های مهم در روانشناسی، علوم اجتماعی و رفتاری مفهوم “خود” بوده است. اگرچه برای خود جنبه­ های متعددی چون خودپنداره، خودکارآمدی، عزت نفس و… بیان شده است، یکی از مهمترین جنبه­ های خود مفهوم هویت است که از دیرباز مورد توجه فیلسوفانی چون جیمز، کولی و مید بوده ­است و پس از آن به عنوان یک سازه­ی مهم در روانشناسی مطرح شده­ است (لری و تانجنی، ۲۰۱۲).

ویلیام جیمز (۱۸۹۲) به عنوان پیشگام در بررسی و اندیشه درباره­ی”خود” هویت شخصی را مفهومی می­داند که فرد از خود به عنوان یک شخص دارد و معتقد است که این مفهوم ناشی از تجربه­ی تداوم و تمایز است. به این معنا که “خود” در حالیکه از دیگران متمایز است، در طول زمان یکسان باقی می­ماند. پس از جیمز، کولی (۱۹۰۲) از دیگر فیلسوفانی است که به مفهوم ­پردازی در این زمینه پرداخته ­است. او معتقد است که “خود” در رابطه­ی متقابل فرد و جامعه شکل می­گیرد و بدین ترتیب “خود­آینه­سان” را مطرح ساخت، بدین معنا که افراد خود را بر اساس دیگران ارزیابی می­کنند و بر اساس تصوری که از ارزیابی آنها دارند، درباره خود احساس غرور و یا سرافکندگی می­کنند (محسنی، ۱۳۷۵).

بر پایه­­ی دیدگاه کولی، برای اولین بار مید (۱۹۳۴) مفهوم “خود اجتماعی” را مطرح کرد. مید معتقد است که خود در نتیجه­ ی تجربه­ ی اجتماعی هر فرد در جامعه به وجود آمده و رشد می­کند.

علاقه به مفهوم خود و هویت تنها توجه فیلسوفان را جلب ننمود، بلکه به حوزه­ی روانشناسی نیز راه یافت و با اقبال و توجه روانشناسان روبرو شد. هویت در مفهوم روانشناختی خود و به عنوان تعریف افراد از خویشتن و پاسخگویی آنان به سئوال من کیستم؟ اساساً از کارهای اریکسون اقتباس شده و از او به عنوان روانشناس پیشگام در این زمینه نام برده می­شود (فیرون،۱۹۹۹).

او برای رشد شخصیت انسان هشت مرحله­ی روانی- اجتماعی را در نظر می­گیرد و معتقد است که فرآیند رشد شخصیت تحت کنترل اصل اپی­ژنیک[۱] رسش قرار دارد. بدین معنا که شخصیت انسان، بر اساس مراحل از پیش تعیین شده (عوامل ارثی) و استعدادهای او رشد می­کند. این استعداد رشد، در آمادگی انسان برای تحریک به طرف محرک­ها، بروز آگاهی و ارتباط متقابل با عوامل وسیع و مختلف اجتماعی ظاهر می­شود و چنانچه توان بالقوه­ی افراد و شرایط اجتماعی هماهنگ باشد رشد افراد تسریع می­شود (شولتز، ۱۳۸۳). بنابراین اریکسون بر ادغام و یکپارچگی نیروهای زیست­شناختی و روانی- اجتماعی تأکید می­کند که در کار شخصیت نقش تعیین کننده­ای دارند (رایکمن، ۱۳۸۷).

[۱]^– epigenic

[۱]^– conventional approach

[۲]^– transpersonal approach

[۳]^– ego

[۴]^– Wink & Dillon

[۵]^– Poll & Smith

[۶]^– personal

[۷]^– contextual

[۸]^– Roehlkepartain, Benson & Scales

[۱]^–self

[۲]^– identity

[۳]^– James

[۴]^– Cooley

[۵]^– Mead

[۶]^– Leary & Tangney

[۷]^– Erikson

[۸]^– Fearon

[۹]^–Berzonsky

[۱۰]^–Huddi

[۱۱]^–spiritual identity

[۱۲]^–MacDonald

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .