عنوان

مقاله هویت فرهنگی ایرانیان و مولفه های آن

تعداد صفحات:۶۳

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

هویت فرهنگی یکی از بخشهای مهم هویت ­ملی هر کشوری است. در کنفرانس جهانی در باره سیاست‌های فرهنگی که در سال ۱۹۸۲در مکزیکوسیتی برگزارشد، هویت‌فرهنگی را هسته مرکزی شخصیت فردی و جمعی قلمداد می‌کند که به مثابه اصولی حیاتی زیربنای بیشتر تصمیم‌های معتبر، رفتار، اعمال و فرایندهایی است که یک جامعه را در دستیابی به توسعه توانا می­سازد؛ در عین‌اینکه ویژگی­های خود را حفظ می­کند(سلیمی، ۱۳۷۹: ۳۰). هویت فرهنگی از مؤلفه­ هایی چون ملت، قلمرو جغرافیای سیاسی، زبان و دین تشکیل شده است(روح الامینی، ۱۳۷۹: ۲۸). آنتادیوپ انسان­شناس سنگالی بر‌این باور است که هویت‌فرهنگی یک جامعه به سه عامل تاریخی، زبانی، روان­شناختی بستگی دارد، با از بین رفتن هر کدام از آنها هویت‌فرهنگی ناقص می‌شود(آنتادیوپ، ۱۳۶۱: ۵). مانوئل کاستلز^[۱]جامعه شناس اسپانیایی معتقد است که هویت سرچشمه معنا و تجربه برای مردم است(کاستلز، ۱۳۸۰: ۲۲-۲۹). برداشت کاستلز از اصطلاح هویت، در صورتی که سخن از کنش­گران اجتماعی باشد، عبارت است از فرایند معنا‌سازی بر اساس یک ویژگی فرهنگی یا مجموعه به­هم پیوسته­ای از ویژگی­های فرهنگی که بر منابع دیگر اولویت داده می‌شود، برای هر فرد خاص یا برای کنش­گر جمعی ممکن است که چندین هویت وجود داشته باشد. ساختن هویت همواره در بستر روابط قدرت انجام می­گیرد. باید بین سه صورت و منشأ ساختن هویت تمایز قائل شد که‌این سه صورت عبارتند از: هویت مشروعیت‌بخش، هویت مقاومت و هویت برنامه‌دار. هویت فرهنگی به معنی میزان تعلق عاطفی و وفاداری مردم به دین، مذهب، مناسک، آداب و رسوم، نمادها، و میراث فرهنگی است؛ میراث فرهنگی شامل: اعیاد، سنت­ها، عرف­ها، اسطوره­ها، فلکلور، زبان و مناسک فرهنگی است(کاستلز، همان).

هویت فرهنگی بوسیله عوامل مختلف اجتماعی و فرهنگی بازتولید و بازنمایی و بازتعریف می­شود و هم­زمان به­وسیله‌این عوامل نیز مورد هجمه قرار می‌گیرد. یکی از عوامل فرهنگی مهم در تأثیرگذاری بر هویت­فرهنگی رسانه‌ها هستند. رسانه‌ها به تیغ دولبه شباهت دارند، هم می‌توانند هویت فرهنگی را تقویت کنند و هم موجب گسست فرهنگی گردند. براساس مطالعات صورت گرفته ، مؤلفه‌های فرهنگی‌ایرانیان را می‌توان در ۵ حوزه تقسیم‌بندی نمود: زبان (نوشتاری و گفتاری)، دیانت(دین و مذهب)، جغرافیای فرهنگی، تاریخ و حافظه فرهنگی (میراث مادی، و میراث معنوی)، نظام اجتماعی(نظامی آموزشی، نظام خانواده، نظام اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و حقوقی).

واژه های کلیدی:هویت، ابعاد هویت، هویت فرهنگی، هویت فرهنگی ایرانیان، مولفه های هویت فرهنگی ایرانیان، نظریه های هویت

 فهرست مطالب

چکیده ۴
مقدمه ۵
چیستی و مفهوم هویت ۷
چیستی هویت ۷
انواع و سطوح هویت ۱۳
۱-هویت فردی ۱۴
۲-هویت جمعی یا اجتماعی ۱۶
بررسی سیر تحول مفهوم هویت در بستر تحول تاریخی آن (پیشمدرن – مدرن- پستمدرن) ۲۱
۱- هویت پیش مدرن ۲۲
۲- هویت مدرن ۲۲
۳-هویت پست مدرن ۲۳
ابعاد هویت ۲۴
فرهنگ و هویت فرهنگی ۲۶
مفهوم فرهنگ و هویت فرهنگی ۲۶
هویت فرهنگی ایرانیان ۲۸
مؤلفه های هویت فرهنگی ایرانیان ۲۹
۱-مؤلفه های پیشامدرن یا سنتی ۳۰
۲- منبع دوم هویت ایرانی ۳۵
۳- مؤلفه‌های مدرن ۳۹
ویژگیهای فرهنگ ایرانی ۴۴
تاریخ و حافظه فرهنگی ۴۵
جغرافیای فرهنگی ۴۶
رویکردهای نظری هویت(تئوریهای هویت) ۵۰
۱- نظریۀ کنش متقابل نمادین ۵۰
۲- ریچارد جنگینز و دیالکتیک درونی – بیرونی هویت ۵۱
۳- آنتونی گیدنز و هویت بازاندیشانه ۵۳
۴- تئوری هویت تاجفل )شناختی– احساسی – رفتاری) ۵۴
منابع ۵۶

منابع

سلیمی، حسین (۱۳۷۹)فرهنگ گرائی، جهانی شدن و حقوق بشر، تهران، وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات.

روح الامینی، محمود (۱۳۷۹) زمینه فرهنگ شناسی، تهران: انتشارات عطار

آنتادیوپ، شیخ (۱۳۶۱) هویت فرهنگی، پیام یونسکو، شماره ۱۴۹

کاستلز، مانوئل (۱۳۸۰) عصر اطلاعات : اقتصاد ، جامعه و فرهنگ، ترجمه حسن چاووشیان. جلد دوم، تهران، طرح نو.

کاستلز، مانوئل (۱۳۸۲)عصر اطلاعات (ج ۱)، مترجم: احمد علیقلیان و افشین خاکباز، تهران، نشر طرح نو

کاستلز، مانوئل(۱۳۸۵) اقتصاد، جامعه و فرهنگ عصر اطلاعات قدرت هویت، مترجم: چاوشیان، حسن، ۱۳۸۰، جلد ۲، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران: طرح نو

کاستلز، مانوئل(۱۳۸۵)جامعه و فرهنگ عصر اطلاعات پایان هزاره، مترجم: علیقلیان، احد، خاکباز، افشین، ۱۳۸۰، جلد ۳، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران: طرح نو

بهشتی، محمد(۱۳۶۶) فرهنگ صبا، تهران، انتشارات صبا

عمید (۱۳۷۸) فرهنگ عمید، تهران، انتشارات امیرکبیر.

شیخاوندی، داور(۱۳۸۰) تکوین و تنفیذ هویت ایرانی، تهران، انتشارات بازشناسی اسلام و ایران.

دوران، بهزاد؛ محسنی، منوچهر (۱۳۸۲) هویت رویکرد ها و نظرها در مبانی نظری هویت و بحران هویت در ایران، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی علوم انسانی و اجتماعی.

قریب، محمد (۱۳۷۰)واژنامۀ نوین، انتشارات بنیاد،

جنکینز، ریچارد (۱۳۸۱)هویت اجتماعی، ترجمه ی تورج یاراحمدی، تهران: نشر شیرازه.

 مقدمه

هویت فرهنگی ایرانیان پیوسته در رابطه­ای دیالکتیکی میان خود و دیگری بوده که مالاً آن را در میان مثلث منابع هویتی ایرانی، اسلامی و غربی قرار داده است؛ هویت ایرانی در واقع از منابع سه‌گانه ایرانی، اسلامی و غربی در هم تنیده شده و تجلیات فرهنگی متنوعی را در فرهنگ مادی و معنوی ایرانیان پدید آورده است، اما این منابع هویتی اثربخشی متوازن و یکسانی را نداشته است. مع­الوصف ایرانیت ایرانیان طول تاریخی گسترده­تری را به خود اختصاص داده است؛ اسلامیت و تشیع در حافظه تاریخی ایرانیان جزء رسوبات فعال شده و عملاً به هسته سخت هویت مبدل گشته و از سوی دیگر معاصریت متأثر از موج منبع غربی نیز جزء لایه سطحی هویت بوده و به حافظه تاریخی و رسوبات سخت فرهنگی ایرانیان نپیوسته است. هویت فرهنگی یک ملت حاصل خودآگاهی نسبت به انباشتی تاریخی از تجربه­های فرهنگی آن ملت است که در طول زمان شکل گرفته است. طبعاً این مبنا در مورد کشوری چون ایران از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که پیشینۀ تاریخی – تمدنی آن به هزاران سال می­رسد که مجموعه­ای بی­نظیر از انباشت­های گوناگون تجربی را در خود انداخته است.

در کنار تاریخ­مندی هویت فرهنگی، جست­وجوی منابع هویتی مورد توجه متفکران معاصر ایرانی بوده است؛ چنانکه عبدالکریم سروش(۱۳۷۷: ۱۵۴)، هویت ایرانیان را حاصل سه فرهنگ ملی، دینی و غربی قلمداد می­نماید و ضمن بیان این مطلب تلویحاً نقش و نمود هر یک را نیز تبیین می­کند:

«ما اینک در زندگی جاری خویش هم بهره­ای از فرهنگ ملی – باستانی خود داریم هم در فرهنگ دینی غوطه­وریم و هم امواج فرهنگ غربی بر سر و روی فرهنگ دینی و ملی ما خورده و می­خورد و حیات فردی و اجتماعی ما نشان از آن دارد»(همان).

همین رویکرد را شایگان (۱۳۸۰) نیز مطرح می­سازد اما در مورد نقش هویت اسلامی با صراحتی که سروش بدان اشاره داشت، برخورد نمی­کند. وی بر این باور است که هویت ملی ایرانیان را می­توان در سه ضلع تبیین کرد؛ هویت قبل از اسلام که به صورت تاریخی هنوز در ذهن­شان زنده است، هویت اسلامی و هویت جدید که از طریق تحولات عظیم مدرنیته بدان تعلق گرفته است. با نگاهی عمیق­تر می‌توان این سه منبع را با توجه به مؤلفه­های هویتی آن مورد توجه قرار داد. هویت در ایران، میان سه منبع: ایران (هویت سرزمینی و تاریخی)، اسلام (هویت معنوی، اعتقادی و جهان بینی وسیع) لیبرالیسم غرب (منبعی فلسفی با کاربردهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حتی فرهنگی) قرار گرفته است.

در این وضعیت هر کدام که محور قرار گیرند نوع تلقی متفاوت خواهد شد. منافع خود یا منافع امت اسلام، مسئولیت در برابر خود یا مسئولیت در برابر مستضعفان جهان و از این قبیل… (سریع­القلم، ۱۳۸۳ الف).

با توجه به اینکه هویت ایرانی تلفیقی از هویتی ایرانی، اسلامی و مدرن است؛ مؤلفه­های هویتی ایرانیان را با توجه به رویکردهای مختلفی تبیین کرده­اند. در میان محققان ایرانی ‌هادی‌ خانیکی استاد ارتباطات (۱۳۸۳) معتقد است وقتی مفهوم هویت وارد حوزه علوم اجتماعی می­شود در میان سه ضلع زبان، دین و سرزمین قرار می­گیرد. در رویکردی دیگر عبدالرحمان عالم (۱۳۷۶: ۱۵۷ ) دانشمند علوم سیاسی آن را در سه عامل اساسی زبان مشترک، بستگی­های جغرافیایی و بستگی­های مشترک اقتصادی خلاصه کرده است. اسمیت[۱] (۱۹۹۱: ۱۴) استاد قوم­گرایی و ملی‌گرایی دانشکده اقتصادی لندن نقش ممتازی را به جغرافیا و تاریخ فرهنگی داده و معتقد است این دو مقولۀ هویت از دو حیث اهمیت می­یابد؛ قلمرو تاریخی و حافظۀ­ تاریخی که می­توان قلمرو تاریخی را در حوزه جغرافیای فرهنگی و حافظه تاریخی را در نظام اجتماعی و حافظه و تاریخ فرهنگی مد نظر قرار داد. نظام اجتماعی و زندگی روزمره نیز در ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر قرار گرفته و باید در مؤلفه­های هویتی مورد توجه قرار گیرند.

در یک نگاه کلی می­توان مؤلفه‌های هویت ایرانیان را در ضلع هویت ایرانی شامل: میراث فرهنگی، زبان، تاریخ و حافظۀ فرهنگی، جغرافیای فرهنگی و نظام اجتماعی دانست و در بعد اسلامی نیز دین و دینمداری و در بعد غربی نیز تجدد گرای و سبک زندگی و… را از مؤلفه­های مهم و اساسی در شکل گیری، حفظ و تحول هویت فرهنگی ایرانیان دانست

چیستی و مفهوم هویت^[۲]

همان طور که پیش از این بیان گردید در این قسمت ابتدا با اشاره به چیستی و مفهوم هویت، سطوح و شاخص­های آن بیان می­گردد؛ سپس این مفهوم در بستر تاریخی(پیش­مدرن، مدرن، پست مدرن) مطرح و در ادامه ابعاد هویت(بعد اجتماعی، تاریخی، سرزمینی، سیاسی، فرهنگی و…) را برای شناخت بیشتر نسبت به زوایای این واژه بیان می­ کنیم.

  چیستی هویت^[۳]

«واژه هویت در اصل عربی و از ترکیب «هو» و «یت» گرفته شده که در فرهنگ زبان فارسی معین به معنای آنچه موجب شناسایی شخصی یا چیزی باشد به­کار رفته است» (معین، ۱۳۷۱: ۵۲۲۸)، یعنی آنچه که باعث تمایز یک فرد از دیگری باشد. هویت از «هو» به معنای «او» می­آید (منصوب به هو)، حقیقت شیء یا شخصی است که مشتمل بر صفات جوهری او باشد، شخصیت، ذات، هستی و وجود(بهشتی، ۱۳۶۶: ۱۱۷۶). در فرهنگ عمید نیز هویت به معنای شخصیت، ذات، هستی و وجود و منسوب به «هم» آمده است(عمید، ۱۳۷۸: ۱۲۱۲). به تعبیری هویت مبیّن مجموعه خصایصی است که امکان تعریف صریح یک شیء یا شخص را فراهم می‌آورد(شیخاوندی، ۱۳۸۰: ۹). بنابراین هویت در خلاء مطرح نمی­شود، حتماً یک «خود» و یک «غیر» وجود دارد وگرنه شناسایی معنا پیدا نمی­کند.

برای توصیف مفهوم هویت، معانی مختلف و گاه مترادفی مانند، من فاعلی، من مفعولی، ما، خود، درک از خود، تصور از خود، بازنمایی خود، آگاهی از خود، خود انگاره و شخصیت به­کار رفته است(دوران و محسنی، ۱۳۸۳: ۸۱). در زبان عربی نیز، در ذیل واژه هویت آورده­اند: آنچه که نشانه و شخصیت چیزی یا کسی را معرفی کند(قریب، ۱۳۷۰: ۱۳۱۲). اما این مفهوم در فرهنگ انگلیسی سیر تاریخی متفاوتی داشته و مفاهیم گوناگونی را در بر گرفته است؛ چنانکه، مفهوم هویت در فرهنگ انگلیسی آکسفورد معادل واژۀ هویت کلمۀ «Identity»، آمده است و تحول مفهومی‌Identity به ترتیب تاریخی به نحو زیر ذکر شده است:

«ابتدا به معنای همسانی ذاتی یا مطلق، سپس به معنای فردیت یا شخصیت و بعد از آن احساس یکی شدن و دلبستگی و نهایتاً به معنای چیزی که حافظ شخصیت و هویت افراد است مانند کارت شناسایی، شناسنامه و… آورده شده است»(Dictionary oxford: 1016).

در فرهنگ انگلیسی دیگری آمده که « Identity از نظر لغت در معانی، شخصیت، اصلیت، شناسای، برآوری کامل، المثنی، نسخۀ جور، وجود ذهنی و مادی، عینیت، همانی و این همانی» (آریان­پور کاشانی، عباس و منوچهر، ۱۳۷۱: ۱۰۶۹). بر این اساس دو معنای اصلی واژه هویت در زبان انگلیسی نخست، همانندی و تشابه مطلق(به شکل«این» عین «آن») و در معنای دوم تمایز است که از ثبات و تداوم زمانی ناشی می­شود (جنکینز، ۱۳۸۱: ۵). یعنی چیزی که هم در آن تشابه وجود دارد و هم استمرار و پایایی. به عبارتی قسمتی از هویت در طول زمان ثابت و مشترک می­ماند و تحول و دگرگونی زمانی روی آن اثر نمی­گذارد و یک قسمت دیگر آن از ویژگی پویایی و استمرار برخوردار است که موجب تمایز این از آن در طول زمان می­شود.

_{[۱] Smith}

_{[۲]­- Identity}

_{[۳] –Identitias که از Idem یعنی مشابه و یکسان}

_{[۱]ManuelCastells}

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .