عنوان

مقاله نظریه های فلسفی وگونه شناسی نظام‌های اخلاقی

تعداد صفحات:۴۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

از منظر فلسفی چیستی اخلاق تبیین می­شود؟ فیلسوفان اخلاق، نظام‌های اخلاقی را صرف­نظر از  ظهور و بروزشان در فرد یا جامعه خاصی بررسی می­کنند. آنها تلاش می­کنند تا خوب و بد اخلاقی را برای نوع بشر تعریف، توجیه و تبیین نمایند. از این منظر، نظام اخلاقی همچون موجودی متشکل از عناصر و اجزایی با روابط درونی نگریسته می­شوند. ارزش‌های اخلاقی عناصر تشکیل­دهندۀ نظام‌های اخلاقی­اند که به صورت ارزش‌های غایی و ارزش‌های وسیله­ای با یکدیگر مرتبط می­شوند. ارزش­غایی در حکم ساختار یک نظام اخلاقی عمل می­کند.

فرااخلاق، اخلاق هنجاری و اخلاق کاربردی سه گونه از مطالعات اخلاقی­ در حیطۀ فلسفۀ اخلاق­ اند. از آنجا که هدف ما از مرور نظریات فلسفی، دست­یابی به یک گونه­شناسی از نظام‌های اخلاقی است مرور فلسفی ما به اخلاق هنجاری[۱] محدود می­شود.

اخلاق هنجاری بخشی از فلسفۀ اخلاق است که دربارۀ کنش­های اخلاقی سخن می­گوید و در پی تبیین نظامی از قواعد و اصول حاکم بر رفتار اخلاقی است. اخلاق هنجاری دو سطح دارد.

فیلسوفان اخلاق در سطح اول از معیارهای کلی اخلاقی سخن می­گویند، یعنی به این پرسش که معیار خوب بودن یک منش یا کنش انسانی چیست؟ پاسخ می­دهند.

در سطح دوم از خوبی و بدی یا اخلاقی و غیراخلاقی بودن کنش­های خاص بحث می­کنند، یعنی به این پرسش که کدام منش یا کنش آدمی خوب است؟ پاسخ می­دهند. بدین­ترتیب در سطح اول به «معیارهای اخلاقی» و در سطح دوم به «اصول اخلاقی[۲]» دست می­یابند. به عبارت دیگر، در سطح اول، از معیار کلی خوبی و بدی کنش­ها بحث می­کنند و در سطح دوم، مصادیق آن معیار کلی را تعیین می­­کنند. می­توان گفت در یک سطح «ارزش غایی» و بر اساس آن در سطح دیگری، «ارزش‌های وسیله­ای» را معین می­کنند.

در اخلاق هنجاری، نظریه­ها، دیدگاه ها و نظام‌های اخلاقی متفاوت و متعددی وجود دارد به گونه­ای که گونه­شناسی آنها موضوع پژوهش­های فلسفی بسیاری بوده­ است. یک گونه­شناسی خوب، گونه­شناسی است که از طریق قیاس و استقرا هر دو به دست آید؛ یعنی منطقی و مانع است تا هر نظام اخلاقی تنها در یک گونه قرارگیرد و جامع است تا هیچ نظام اخلاقی از نظر نیفتد.

واژه های کلیدی: گونه­ شناسی نظام‌های اخلاقی، پیامدگرایی، وظیفه ­گرایی، و فضیلت­ گرایی

 فهرست مطالب

چکیده ۴
مقدمه ۶
گونه شناسی نظام‌های اخلاقی ۱۱
۱-پیامدگرایی ۱۱
۲- وظیفه گرایی ۱۸
۳-فضیلت گرایی ۲۴
گونه شناسی برگزیده ۳۱
نتیجه گیری ۳۴
فهرست منابع ۳۸

 منابع

طباطبایی،محمدحسین(بی­تاریخ) المیزان فی تفسیر القران، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم: دارالعلم.

بوستانی، اصغر(۱۳۸۰) تبیین دیدگاه ارزش­شناسی علامه طباطبایی و دلالت‌های آن برای تربیت اخلاقی،پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس، مهرماه ۱۳۸۰٫

کرسگارد، کریستین(۱۳۷۹)سرچشمه ارزش از نظر ارسطو و کانت، ترجمه محسن جوادی،تهران:ارغنون،شماره ۱۶٫

مصباح، محمدتقی(۱۳۸۷)نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

مور، جرج ادوارد(۱۳۸۵)مبانی اخلاق، ترجمه  غلامحسین توکلی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

فنایی،ابولقاسم(۱۳۸۵) دین در ترازوی اخلاق.تهران: نشر صراط.

توگندهت، ارنست(۱۳۸۸) گفت­وگوهایی دربارۀ رفتار اخلاقی، ترجمه احمدعلی حیدری و ریحانه حیدری.تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

زاگال، هکتور و گالیندو، خوزه(۱۳۸۶)فلسفه اخلاق چیست؟، ترجمه احمدعلی حیدری،تهران: انتشارات حکمت.

شیروانی، علی(۱۳۸۶)اخلاق هنجاری، تهران: کانون اندیشه جوان.

فرهادپور، مراد(۱۳۸۶) امتناع اخلاق کانت، روزنامه اعتماد، ویزه نامه تحلیل خبر، پنجشنبه، ۶اردیبهشت.

مک اینتایر، السدر(۱۳۷۹)تاریخچه فلسفه اخلاق،ترجمه انشاالله رحمتی،تهران: انتشارات حکمت.

ملکیان، مصطفی(۱۳۸۵) مهر ماندگار.تهران: نگاه معاصر.

لابه، برژیت(۱۳۸)فلسفه به زبان ساده، ترجمه پروانه عروج نیا، تهران: نشر آسمان خیال.

  مقدمه

علاّمه طباطبایی در تفسیر المیزان نوعی گونه­شناسی از نظام‌های اخلاقی ارائه می­دهد. ایشان معتقدند علم اخلاق عبارت است از فنی که پیرامون ملکات انسانی بحث می­کند، ملکاتی که مربوط به قوای نباتی و حیوانی و انسانی اوست تا فضایل آنها را از رذائلش جدا سازد و معلوم کند کدام یک بد، رذیله و مایه نقص اوست تا آدمی بعد از شناسایی آنها خود را با فضایل بیاراید و از رذایل دور کند. اصلاح اخلاق و تحصیل ملکات فاضله در دو طرف علم و عمل و پاک کردن دل از خوی های زشت با «تلقین علمی» و «تکرار عملی» ممکن است که خود اینها به دو طریق ممکن می­شود که البته ایشان در ادامه راه سومی نیز بدان می­افزاید که این سه عبارتند از:

«راه اول در نظر داشتن فوائد دنیایی فضایل و فوائد علوم و آرائی که مردم آن را می­ستایند. این طریقه همان طریقه معهودی است که علم اخلاق قدیم، اخلاق یونان و غیره بر آن بنا شده است و قرآن کریم اخلاق را از این طریق استعمال نکرده و زیربنای آن را مدح و ذم مردم قرار نداده که ببینیم چه چیزهایی در نظر عامۀ مردم ممدوح و چه چیزهایی مذموم است؟ چه چیزهایی را  جامعه می­پسندد و چه چیزهایی را جامعه نمی­پسندد و قبیح می­داند.

راه دوم از تهذیب اخلاق این است که آدمی فوائد آخرتی آن را در نظر بگیرد و این طریقه، طریقۀ قرآن است. اخلاق را از راه غایات اخروی، اصلاح و تهذیب می­کند که یک یک آنها کمالات حقیقی قطعی هستند نه کمالات ظنی. این روش اصلاح اخلاق، طریقۀ انبیا است که نمونه­های بسیاری از آن در قرآن آمده و نیز به طوری که پیشوایان ما نقل کرده­اند در کتب آسمانی گذشته نیز بوده ­است.

راه سومی هم وجود دارد که مخصوص قرآن کریم است و در هیچ یک از کتب آسمانی که تاکنون به ما رسیده یافت نمی­شود و نیز از هیج یک از تعالیم انبیا گذشته نقل نشده و نیز در هیج یک از مکاتب فلاسفه و حکمای الهی دیده نشده و آن عبارت است از این که انسان‌ها را از نظر اوصاف و طرز تفکر طوری تربیت می­کند که دیگر محل و موضوعی برای رذایل اخلاقی باقی نمی­گذارد و به عبارت دیگر اوصاف رذیله و خوی های ناستوده را از طریق رفع از بین می­برد نه دفع؛ یعنی اجازه نمی­دهد که رذایل در دل ها راه یابد تا درصدد برطرف کردنش برآیند، بلکه دل ها را آن چنان با علوم و معارف خود پرکرده که دیگر جایی برای رذایل باقی نمی­گذارد. هرعملی که انسان برای غیر خدا انجام می­دهد لابد منظوری از عمل دارد؛ یا می­خواهد عزتی به دست آورد یا از نیرویی می­ترسد که می­خواهد از شر آن محفوظ بماند. قرآن کریم هم عزت را منحصر در خدای سبحان کرده ان العزه لله جمیعاً و هم نیرو را منحصر در او کرده ان القوه لله جمیعاً و اگر براستی این دو قضیه برای کسی معلوم شود یعنی علم یقینی به آن داشته یاشد تمام بدی ها و پستی­ها از دلش شسته می­شود.(طباطبایی،۱۳۶۴: ۲۶۵-۲۶۴)

ایشان با یادآوری همین بحث می­نویسند: «مقتضای روش اول این است که نفس خود را اصلاح کنیم و ملکات آن را تعدیل نماییم تا صفات خوبی به دست آوریم. صفاتی که مردم و جامعه آن را بستایند. روش دوم نیز نظیر اولی است با این تفاوت که هدف و غرض در این دو روش متفاوت است. در روش اول جلب توجه و حمد و ثنای مردم و در دومی سعادت حقیقی و دائمی ولی هر دو در این معنا شریکند که هدف نهایی آنها، فضیلت انسان از نظر عمل است. ولی در روش سوم هدف از تهذیب اخلاق تنها و تنها رضای خداست. مقاصد نیز به تبع آن متفاوت است. عشق به جمال و زیباپسندی فطری بشر است. علاقه به محبوب به جایی می­رسد که هیچ چیز را نمی­بیند مگر آنکه قبل از آن و با آن خدا را می­بیند و موجودات از مرتبه استقلال ساقط می­شوند. پس صورت های علمی و طرز فکر چنین کسی غیر از دیگران­ است؛ برای این که دیگران به هر چیزی که نظر می­کنند از پشت حجاب استقلال نگاه می­کنند ولی او این حجاب را پس­زده و این عینک را از چشم برداشته است. همچنین از نظر عمل با دیگران متفاوت است او از آنجا که غیرخدا را دوست نمی­دارد قهراً جز تحصیل رضای او هدفی ندارد پس هدف او با هدف مردم متفاوت است چون او تاکنون مانند سایر مردم هرچه می­کرد به منظور کمال خود می­کرد، ولی حالا هرکاری می­کند بدان جهت می­کند که محبوبش دوست دارد.

گونه ­شناسی نظام‌های اخلاقی

۱-پیامدگرایی[۱]

پیامدگرایان به ایده­های زیر معتقدند:

۱) اگر عملی برای عدۀ زیادی خوشبختی فراهم آورد و برای هیچ کس بدبختی به وجود نیاورد  غیر اخلاقی نیست.

۲) در مواقعی، روزگار، انتخابهای صرفاً زیان­ده پیش پای ما قرار می­دهد. اخلاق ما را ملزم می­سازد که با آنها مواجه شویم و گزینه­ای را انتخاب کنیم که زیان کمتری در پی دارد؛ یعنی باید از میان بد و بدتر، بد را برگزید.

۳)  اگر اهداف ارزشمند و مهم باشند در مواقعی وسایل و راه های دشوار را توجیه می­کنند.

پیامدگرایی خانواده­ای از نظریه ­هاست که با یک ایدۀ محوری به هم می­پیوندند. این ایده عبارت است از اینکه: داوری اخلاقی اعمال، احساسات و قواعد، پاسخ به این مسأله است که چه مقدار خوبی یا نفع به وجود می­آورند و به چه میزان باعث دوری از بدی یا ضرر می­شوند؟

دیدگاه های پیامدگرا را با ملاک های گوناگون طبقه­ بندی می­کنند؛ الف) بر اساس نوع ارزش­غایی: لذت، سود، قدرت، کمال و …  ب) بر اساس برخورداران و مشمولین ارزش: ۱) برای خود «خودگرایی» ۲)برای دیگران (خانواده، گروه، ملت)«دیگرگرایی»۳)برای همه«فایده­گرایی». در یک تقسیم­بندی،  دیدگاه­های پیامدگرا، به دو دستۀ کلی تقسیم می­شوند: کنش­نگر[۲] و  قاعده محور[۳].

براساس دیدگاه پیامدگرایی کنش­نگر، کنشی از نظر اخلاقی صحیح است که بهترین نتایج یا در مقایسه با همۀ کنش­های دیگری که کنشگر در یک موقعیت معین پیش رو دارد؛ نتایج بهتری را فراهم آورد. سرشناسانی چون جرمی بنتام[۴] و امروزه نیز جی. جی .سی اسمارت[۵] و جوزف فلچر[۶] معتقدند در تک تک اعمال و بدون استفاده از هیچ تعمیمی باید تعیین کرد هر عمل، به چه میزان در غلبه خیر بر شر تأثیرگذاراست.

[۱] -consequentialism

[۲] -Act  consequentialism

[۳] -Rule  consequentialism

[۴] -Jermy Bentam

[۵] -J.J.C.Smart

[۶] –

[۱] – فلسفه اخلاق به عنوان فلسفه­ای مضاف، به دو صورت: الف) معرفت درجه اول (اخلاق هنجاری) و ب) معرفت درجه دوم (فراخلاق) ظاهر می­شود. فلسفه اخلاق در مقام معرفت درجه اول، به قلمرو دانش اخلاق و مباحث آن ـ که دانشی عملی است ـ وارد می­شود و درباره قواعد و کنش­های اخلاقی گفت و گو می­کند. از آنجا که هدف این پژوهش، دستیابی به قواعد و کنش­های اخلاقی و گونه­­های متفاوت آنهاست، بر اخلاق هنجاری متمرکز است.

[۲]– در کنار«معیار اخلاقی» و «اصل اخلاقی» باید از «حکم اخلاقی» نیز یاد کرد. حکم اخلاقی پاسخ به این پرسش است که «من یا ما در این وضعیت خاص چه کار باید انجام دهیم؟». فرد پس از شناخت اصول اخلاقی و شناخت شرایط عینی و پیرامونی خود حکم اخلاقی صادر می­کند. حکم اخلاقی بر خلاف اصل اخلاقی، جزئی و شخصی است به همین دلیل در قلمرو مباحث علم اخلاق قرار نمی­گیرد.

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .