عنوان
مقاله تهذیب اخلاق از منظر ابن‌پقوده
تعداد صفحات: ۴۳
نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
چکیده
اخلاق، بخش جدایی‌ناپذیر رابطۀ انسان با خدا و دیگر آدمیان است. جایگاهی بسیار اساسی در دین، روابط خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، و حتی پزشکی دارد. در رفتار آدمیان با حیوانات و محیط زیست نیز تعیین‌کننده است.
«وظایف قلوب» کتابی است با مضامین عرفانی – اخلاقی، اثر بحیّه بن‌یوسف بن پقوده اندلسی. نویسنده، در فضای تحت حاکمیّت اسلام زندگی میکرد، بنابراین آن را به زبان عربی به نوشته است. نویسنده تأکید دارد که به دلیل کمتوجّهی پیشینیان نسبت به وظایف معنوی، او کتابی اخلاقی ـ عرفانی نوشته که به وظایف قلبی توجه دارد؛[۱] اما در ساختار کتاب، مسائل و موضوعات متنوع دیگری از جمله عرفان یهودی ـ اسلامی، و اخلاق یهودی ـ اسلامی، و کلام و شریعت یهودی نیز گنجانده شده است. هر یک از این مباحث نیز با صبغه‌ای فلسفی همراه است.
با این حال، محتوای عمدۀ «وظایف قلوب» حاوی تهذیب اخلاق و سیر و سلوک است با مشربی عرفانی؛ عناوین موضوعات و سرفصل‌های آن، به «اخلاق بندگی» و «اخلاق فردی» سالک توجّه بیش‌تری دارد تا اخلاق اجتماعی و اخلاق در خانواده.
واژه های کلیدی: تهذیب و اخلاق، کتاب وظایف قلوب، بحیّه بن‌یوسف بن پقوده اندلسی،اصول و مراتب تهذیب نفس، نتایج تهذیب نفس
فهرست مطالب
چکیده ۵
مقدمه ۶
نکاتی چند دربارۀ «وظایف قلوب» ۷
تهذیب و اخلاق ۹
۱٫ تهذیب ۹
۲٫ اصول و مراتب تهذیب ۱۷
۳٫ امور اساسی در تهذیب ۱۹
۴٫ عوامل مؤثر در تهذیب نفس ۲۳
۵٫ موانع تهذیب نفس ۲۵
۶٫ نتایج و آثار تهذیب نفس ۲۷
معرفی کتاب وظایف قلوب «الهدایه الی فرائض القلوب» ۲۸
۱٫ تاریخ نگارش وظایف قلوب ۲۹
۲٫ هدف کتاب وظایف قلوب ۲۹
۳٫ تمایز کتاب وظایف قلوب از سایر کتب اخلاقی ۳۰
۴٫ ساختار کتاب وظایف قلوب ۳۱
۵٫ شیوۀ ترتیب منازل در وظایف قلوب ۳۱
۶٫ غایت تهذیب اخلاق در وظایف قلوب ۳۲
روش عرفانی/ فلسفی در وظایف قلوب ۳۲
تهذیب اخلاق از منظر ابن‌پقوده ۳۳
معرّفی بحیّه ابن‌پقوده (یهودی) ۳۳
۱٫ زندگی بحیّه ابن‌پقوده ۳۳
۲٫ آثار ابن‌پقوده ۳۳
۳٫ محتوای «وظایف قلوب» ۳۴
۴٫ وظایف انسان از دیدگاه ابن‌پقوده ۳۴
۵٫ علّت تألیف رساله از زبان مولّف ۳۵
۶٫ علت نامگذاری کتاب از نگاه پژوهشگران ۳۵
۷٫ شناخت وحدانیّت خدا در اندیشۀ ابن‌پقوده ۳۵
۸٫ طبیعت و وظیفۀ انسان ۳۶
۹٫ رابطۀ عقل و شریعت در اندیشۀ ابن‌پقوده ۳۷
۱۰٫ نیّت قبل از وظایف قلب ۳۷
تهذیب اخلاق از منظر ابن‌پقوده ۳۸
منابع و مآخذ ۴۱
منابع و مآخذ
اخلاق یهودی، مناخیم کلنر، ترجمۀ مهدی حبیب الّلهی، هفت آسمان فصل نامه تخصّصی ادیان و مذاهب، شماره ۱۷، ۱۳۸۲ﻫ.ش.
فلسفه یهودی در قرون وسطا، دن کوهن شرباک، ترجمۀ علیرضا نقدعلی، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱۳۸۳ﻫ.ش.
فیلسوفان یهودی و یک مسأله بزرگ، غلامحسین ابراهیم دینانی، انتشارات هرمس، ۱۳۸۸ﻫ.ش.
کتابشناخت اخلاق اسلامی، مهدی احمدپور و دیگران، ناشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹ﻫ.ش.
آیین قبالا عرفان و فلسفه یهود، شیوا کاویانی، انتشارات فراروان، تهران، ۱۳۸۳ﻫ.ش.
کتاب مقدس، انتشارات ایلام، لندن، ۲۰۰۷م.
اخلاق اسلامی، محمّدحسین فهیمنیا، بوستان کتاب، ۱۳۸۹ﻫ.ش.
تهذیب نفس (اقتباس از اخلاق ناصری)، سید محمدرضا غیاثی کرمانی، دفتر انتشارات اسلامی قم.
خودسازی، تزکیه و تهذیب نفس، ابراهیم امینی، انتشارات شفق، ۱۳۸۰ ﻫ.ش.
تهذیب اخلاق، محمد هدایتی، دارالهدی، خُلُق، قم، ۱۳۸۵ ﻫ.ش.
مقدمه
(قد افلح من زَکَّها)[۱]
تهذیب و پاکسازی نفس یکی از مباحث مهم اخلاق و از ارکان اساسی سیر و سلوک به شمار می‌آید.
آدمی تنها می‌تواند با خودسازی و تهذیب نفس خویش، از مرز حیوانیت برهد و خود را به مقام والا و پرارج انسانی برساند.
صفات رذیله و بیماری‌های نفسانی باعث می‌شود تا عقل و قلب آدمی از دریافت حقایق بازماند.
اهمیت پرداخت به تهذیب نفس تا بدان‌جاست که قرآن مجید بعد از یازده قسم مهم در سوره شمس، یادآور می‌شود که سعادت و رستگاری تنها از آنِ کسانی است که به تهذیب و تزکیه نفس خود بپردازن:. «قَد أفلَحَ مَن زَکَّها»
شخصیت برجسته‌ای همچون ابن‌پقوده در سنت یهودی حدود هفتصد سال پیش، نخبگان دینی‌ای بودند که به تهذیب نفس، توجه ویژه نشان دادند. ابن‌پقوده فیلسوف ، مدتی به منصب حکومتی قضاوت، اشتغال داشت؛ فقیه و محل رجوع مردم در مسائل شرعی بود؛ و سرانجام پس از مشاغل متعدد، در سن پختگی و کمال به تهذیب اخلاق روی آورده، اثر یا آثاری اخلاقی پدید آورد. و این اثر همان کتاب اخلاقی ابن‌پقوده، «وظایف قلوب»[۲] است که در این مقاله بدان پرداخته شده، است.
نکاتی چند دربارۀ «وظایف قلوب»
۱-«وظایف قلوب» (با عنوان اصلی: الهدایه الی فرائض القلوب)؛ کتابی است بسیار ارزشمند، پربار و خواندنی که ابن‌پقوده برای گردآوری و نقل مطالب آن از منابع معتبر یهودی و غیریهودی به ویژه منابع اسلامی بهره برده است.
۲-ابن‌پقوده کتاب خود را «وظایف قلوب» مینامد و تأکید میکند که پیشینیان نسبت به وظایف قلب، کم‌توجهی نشان داده و بیش‌تر به «وظایف جوارح» در انجام وظایف شرعی نظیر نماز و روزه و سایر احکام پرداخته‌اند؛ اما، او مؤمنان را در کتاب خود به وظایف قلب که همان «وظایف جوانح» است، توجه داده است.[۳]
با این حال کتاب «وظایف قلوب»، در پارهای بخشها از نگاه جامع خود دور شده است و ویژگی یهودی تأکید بر شریعت به روشنی در آن هویداست حتی در پارهای مباحث، احکام شرعی تأکید و نمود بیش‌تری نسبت به اصول تهذیب اخلاق دارند.
۳-«وظایف قلوب» ترکیبی از اصول و مبانی اخلاقی/ عرفانی دو دین ابراهیمی یهودیت و اسلام است؛
۴-ابن‌پقوده در پارهای موارد در نقل مطالب و احادیث پیامبر اسلام۹و حضرت علی۷، از واژه‌های «بَعضُ الصّالِحین» و «بَعضُ الأفَاضِل»، استفاده کرده است؛ امّا در مواردی نیز این روایات را بدون ذکر مشخصات گوینده، رأساً بیان میکند؛ گویی سخن نقل شده از خود اوست.
وی در باب توبه، شرایط چهارگانۀ توبه را چنین بیان میکند:[۴]
«… و أمّا حُدود التّوبه فَأربعهٌ أوّلُها النّدم عَلی مَا سَلف له من الذّنوب و الثّانی التّرک و الإقلاع عنهما و الثّالث الإقرار بها و الاستغفار عنها و الرّابع الضّمان من نفسه الّایعود.»
این عبارت، حدیثی است از امام علی۷ که می‌فرماید:
«التّوبه علی اربعه دعائم: ندمٌ بالقلب، و استغفار بالّلسان، و عملٌ بالجوارح؛ و عزمٌ أن لایعود.» [۵]
۵٫ ابن‌پقوده در نقل قول از شخصیت‌های دینی از اصطلاحات خاصی بهره می‌برد تا شخصیت‌های یهودی و غیریهودی را از یکدیگر متمایز نشان دهد؛ وی در ارجاع به پیامبر اسلام حضرت محمد۹و حتی پیامبران غیریهودی همچون حضرت عیسی،۷[۶] از واژه «صالح» (و قیل بعض الصالحین…)[۷] و دربارۀ ائمه معصوم: از واژه «فاضل» (قیل بعض الافاضل… قال بعض الافاضل…)[۸] استفاده کرده است.
[۱]. شمس/ ۹٫
[۲]. کتاب وظایف قلوب تنها اثر بازمانده از ابن‌پقوده در زمینه تهذیب اخلاق است.
[۳]. ابن‌پقوده: وظایف قلوب، ص ۸٫
[۴]. همان، ص ۲۸۷٫
[۵]. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۸۱٫
[۶]. ابن‌پقوده، وظایف قلوب، ص ۲۷۰٫
[۷]. همان، ص۱۹۹، ۲۱۶، ۲۲۲، ۲۷۰، ۲۲۵، ۲۳۲، ۲۴۵، ۳۸۷ و ۳۹۶٫
[۸]. همان، ص۱۴۹، ۲۲۴، ۲۴۱، ۲۴۲، ۲۴۳، ۲۴۶، ۲۴۷، ۳۶۳٫
[۱]. وظایف قلوب، ص ۸٫
جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .
ارسال نظر