عنوان

مقاله نقش خانواده در تربیت دینی فرزندان

تعداد صفحات:۷۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

تربیت، عبارت است از مجموعه روش‌ها و فنونی که از آغاز تولد انسان، بلکه مدت‌ها قبل از تولد باید به کار گرفته شود تا استعدادهای درونی بشر، رشد و نمو لازم را یافته و در مسیر تکامل و تعالی قرار گیرد. اساساً برای ساختن جامعه‌ای نمونه و تربیت انسان‌هایی کامل و سالم از نظر جسمی و روحی، اصول و روش‌هایی لازم است که انسان، در پرتو آن‌ها بتواند به دور از هر گونه انحراف، مسیر سعادت و کمال را بپیماید. این روش‌ها تحت عناوین احکام و دستورات زندگی شناخته می‌شوند که برخی، قبل از تولد و برخی دیگر بعد از آن و در طول رشد کودک اعمال می‌شود.

امام علی۷ نیز، به اهمیت آغاز تربیت از سنین کودکی توجه داشته و در وصیت خویش به فرزندش امام حسن۷ چنین می‌فرماید: «…وَ إِنَّمَا قَلْبُ‏ الْحَدَثِ‏ کَالْأَرْضِ الْخَالِیَهِ مَا أُلْقِیَ فِیهَا مِنْ شَیْ‏ءٍ قَبِلَتْهُ فَبَادَرْتُکَ بِالْأَدَبِ قَبْلَ أَنْ یَقْسُوَ قَلْبُکَ وَ یَشْتَغِلَ لُبُّکَ لِتَسْتَقْبِلَ بِجِدِّ رَأْیِکَ مِنَ الْأَمْرِ مَا قَدْ کَفَاکَ أَهْلُ التَّجَارِبِ بُغْیَتَهُ وَ تَجْرِبَتَهُ فَتَکُونَ قَدْ کُفِیتَ مَئُونَهَ الطَّلَبِ وَ عُوفِیتَ مِنْ عِلَاجِ التَّجْرِبَهِ…؛ … قلب کودک، هم‌چون زمین ناکشته است؛ هر چه در آن افکنند، بپذیرد، پس به ادب آموختنت پرداختم پیش از آنکه دلت سخت شود و خردت، هوایی دیگر گیرد، تا با رأی قاطع، روی به کار آری و از آنچه اهل تجربه در پی آن بودند و آزمودند، بهره برداری و رنج طلب از تو برداشته شود و نیازت به آزمون نیفتد…»[۱]

طبق رهنمود امیرالمؤمنین علی۷، بهترین دوران فراگیری راه صحیح زندگی، ایّام طفولیت است؛ زیرا قدرت تقلید و اقتباس و حس قبول آموزه‌های روش زندگی در دورن کودکی، بسیار شدید است. به طوری که کودک می‌تواند تمامی اعمال، رفتار و گفتار مربّی خود را به بهترین صورت حفظ کند و خود را به آن عادت دهد.

اگر بتوانیم قرآن را به یک فرهنگ غنی در جامعه و در تمامی شئون افراد تبدیل کنیم، آن گاه تربیت قرآنی کودکان، رخ خواهد نمود.

تربیت قرآنی باید از سوی پدر و مادر در خانواده آغاز شود و به طور مثال پدر و مادر در منزل باید با قرائت روزانه قرآن و عمل به آموزه‌های قرآنی، فرزندان را به شکل غیرمستقیم به قرآن و آموزه‌های قرآنی جذب کرده و فضایی قرآنی را در خانه ایجاد کنند.

واژه های کلیدی:خانواده، تربیت دینی،وظایف والدین،فرزندان

فهرست مطالب

چکیده ۵
مقدمه ۶
ضرورت مسئولیت تربیت دینی والدین ۱۰
وظایف والدین برای تربیت دینی کودکان بر اساس آیات قرآن و روایات ۱۰
۱- دعا نمودن برای طلب فرزند و ذریّه‌ای پاک ۱۰
۲- توجه به آینده فرزندان و منشأ خیر بودن آن‌ها ۱۱
۳- تأثیر نام‌گذاری نیکو ۱۱
۴- تأثیر گفتن اذان و اقامه در گوش نوزادان ۱۲
۵- تحنیک یا کام برداشتن ۱۴
۶- تبریک و دعا به مناسبت تولّد فرزند ۱۵
۷- حفظ و صیانت فرزندان از آسیب‌های معنوی ۱۵
۸- قرار دادن خانه به عنوان پایگاه نشر معارف اسلامی ۱۸
۹- شکل‌دهی و شکوفایی امور فطری فرزندان (از جمله نماز) ۱۹
۱۰- رشد و شکوفایی بر پایه خلقیات فرزندان ۲۱
۱۱- تعلیم قرآن و چگونگی آموزش آن به فرزندان ۲۲
۱۲- انتقال فرهنگ‌های دینی جامعه به فرزندان ۲۸
۱۳- مشارکت دادن همه اعضای خانواده در انجام کارهای خیر ۳۰
۱۴- حسّاس بودن نسبت به زندگی معنوی فرزندان پس از مرگ ۳۰
۱۵- اولویت بندی مفاهیم تربیتی بر اساس منشور تربیتی لقمان ۳۱
ادب ورود اتاق پدر و مادر ۳۵
ادب برخورد با معلم ۳۵
بررسی روایات ۴۰
روایات دسته اول ۴۰
روایات دسته دوم ۴۱
روایات دسته سوم ۴۳
پیشنهادهای کاربردی برای انس بیش‌تر فرزندان با قرآن ۴۹
فهرست منابع ۵۳

 منابع

قرآن کریم.

ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله‏، شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید، محقق / مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل،‏ قم‏، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی‏، چاپ اول‏،۱۴۰۴ ق‏.

دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، تهران، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، چاپ سوم،۱۳۷۷ش.

شولتز، دوان، نظریه‌های شخصیت، ترجمه یحیی سید محمدی، تهران، مؤسسه نشر ویرایش،۱۳۸۴ش.

هاشمی، سید مجتبی، تربیت و شخصیت انسانی، قم، بی‌تا، ۱۳۷۲ش.

دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روان‌شناسی رشد با نگرشی به منابع اسلامی، تهران، دوران، ۱۳۷۶ش.

حسینی زاده، سیدعلی و داوودی، محمد، سیره تربیتی پیامبر۹و اهل بیت:، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ پنجم، ۱۳۸۷ش.، ج ۲٫

حسینی زاده، سیدعلی، سیره تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت (ع) (نگرشی بر آموزش با تأکید بر آموزش­های دینی)، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.، ج۴٫

ــــــــــــــــــــ، سیره تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت (ع)، جلد اول: تربیت فرزند، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ هشتم، ۱۳۸۵ش.

مغنیه، محمد جواد، ‌تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۴۲۴ ق.

ــــــــــــــــــ، فی ظلال نهج البلاغه: محاوله لفهم جدید، بیروت، دارالعلم، چاپ اول، ۱۹۷۲ م.

کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، الکافی( ط- الإسلامیه)(۸ج)، محقق / مصحح: غفارى على اکبر و آخوندى، محمد، تهران‏، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم‏، ۱۴۰۷ ق.

کلینى، محمد بن یعقوب و اردکانى، محمدعلى‏، تحفه الأولیاء( ترجمه أصول کافى)(۴ج)، محقق / مصحح: محمد وفادار مرادى،‏ قم‏، دار الحدیث‏، چاپ اول، ۱۳۸۸ ش.‏

مقدمه

یکی از عوامل مؤثر در تربیت دینی کودکان، والدین و خانواده او هستند. اثرگذاری والدین، به دلیل جایگاه ممتاز و تعامل بیش‌تر ایشان و این‌که نخستین مربّی کودک‌اند، بیش‌تر از سایر عوامل اجتماعی است. اندیشمندان و کارشناسان علوم تربیتی و روان‌شناسی، با عبارات مختلف به نقش اساسی والدین و محیط خانواده در رشد اخلاقی و شخصیتی کودکان اشاره کرده‌اند.[۱] برای نمونه، کارل یونگ [۲] یکی از روان‌شناسان غربی معتقد است که والدین می‌توانند با شیوه‌های رفتاری خود، به رشد شخصیت او کمک کنند یا مانع آن بشوند.[۳]

برخی نیز معتقدند که شخصیت اصلی هر جامعه، محصول اسلوب و طریقه تربیت خانوادگی دوران طفولیت می‌باشد.[۴]

نیز اگر ما در بسیاری از اعمال و رفتار روزمره خود دقت نماییم، در می‌یابیم که بیش‌تر آن‌ها از تربیت خانوادگی سرچشمه می‌گیرند.[۵]

بسیاری از اندیشمندان روان‌شناسی به ویژه آقای (آلبرت بندورا) اعتقاد دارند که والدین به منزله اولین الگو، بر شخصیت کودکان، اجتماعی شدن آن‌ها، روش‌های تعامل با دیگران، نحوه برخورد با مشکلات زندگی و مسائل اخلاقی کودکان، تأثیر جدی و اساسی دارند.[۶]

بنابراین وقتی پدر و مادر به آموزه‌های اخلاقی همسرداری، التزام جدی دارند و روابط عاطفی و اخلاقی محبت‌آمیز و مؤدّبانه، دلسوزانه و دین‌مدارانه دارند، بر فرزندان خود نیز اثر گذاشته و آنان را به سوی مسائل تربیتی سوق خواهند داد.[۷]در آیین اسلام، آیات و روایات متعددی در مورد فرزند وجود دارد که از مجموع آن‌ها چنین برداشت می‌شود که فرزندان، نعمت‌های الهی نزد والدین هستند و چون سایر نعمت‌های الهی، هم می‌توان با استفاده صحیح از آن‌ها در مسیر تکامل و هدایت خود و آن‌ها از ایشان بهره جست و هم می‌توان با عدم استفاده صحیح از آن‌ها،خود و آن‌ها را به خاک مذلّت نشاند؛ زیرا به گفته قرآن کریم، فرزند نیز مانند اموال و سایر نعمت‌ها، وسیله‌ای برای آزمایش انسان است[۸]: *(وَ اعْلَمُواْ أَنَّما أَمْوَالُکُمْ وَ أَوْلَادُکُمْ فِتْنَهٌ وَ أَنَّ اللَّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیم؛ و بدانید اموال و اولاد شما، وسیله آزمایش است و (براى کسانى که از عهده امتحان برآیند،) پاداش عظیمى نزد خداست!)* انفال /۲۸

در این‌جا مراد از فتنه، آن مهر و محبت افراطی به فرزند است که والدین را از مسیر حق و خیر و انجام دستورات الهی بازمی‌دارد.[۹]

اگر انسان از این امتحان با موفقیت بیرون آید، دارای اجری عظیم خواهد بود؛ هم اجر دنیوی و هم اجر اخروی؛ زیرا با تربیت صحیح فرزند است که او می‌تواند، کمک کار و یاور پدر و مادر باشد، چنان‌که امام سجاد۷می‌فرماید: «مِنْ‏ سَعَادَهِ الرَّجُلِ‏ أَنْ‏ یَکُونَ‏ لَهُ‏ وُلْدٌ یَسْتَعِینُ‏ بِهِمْ‏؛ از نشانه‌های سعادت مرد، داشتن فرزندی است که کمک کار او باشد».[۱۰]

خداوند متعال در سوره فرقان، یکی از ویژگی‌های بندگان راستین را توجه خاص به تربیت فرزند و خانواده خویش و احساس مسئولیت در برابر آن‌ها می‌داند. چنان‌که می‌فرماید:*( وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَ ذُرِّیَّاتِنَا قُرَّهَ أَعْیُنٍ‏ٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا؛ و کسانى که مى‏گویند: پروردگارا! از همسران و فرزندانمان مایه روشنى چشم ما قرار ده، و ما را براى پرهیزگاران پیشوا گردان!)*فرقان /۷۴

اما باید توجه داشت که ثروت و فرزند، زینت زندگى دنیوى است که با زایل شدن آن، از بین مى‏روند[۱۱]: *(الْمَالُ وَ الْبَنُونَ زِینَهُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا…؛ دارایى و فرزند پیرایه‏هاى این زندگانى دنیاست….)* کهف /۴۶

ضرورت مسئولیت تربیت دینی والدین

برای اثبات لزوم ضرورت مسئولیت تربیت دینی والدین می‌توان به سه دلیل اشاره کرد:

نخست: والدین برای عهده‌دار شدن این مسئولیت و نیز پرداختن به این کار و تحمل مشقّات آن، از دیگران انگیزه قوی‌تری دارند. انگیزه والدین هر چند شخصی است، اما مادی نیست و در اکثر موارد، انگیزه آنان، موضوعاتی مانند خوشنامی، برجای ماندن نام نیک و خلف صالح است. به علاوه، در اکثر موارد، والدین، سعادت، خوشبختی و رفاه خود را سعادت و خوشبختی و رفاه فرزندان خود می‌دانند و حتی فرزند خویش را نه فردی دیگر بلکه نسخه‌ای دیگر از وجود خویش می‌دانند.

دوم: یکی از عوامل مؤثر در تأثیربخشی فعالیت‌های تربیتی، مدت زمانی است که مربی همراه مترّبی است. فرزندان در سنین اولیه زندگی خود –که حساس‌ترین و مهم‌ترین دوره به لحاظ تربیتی است ـ بیشتر اوقات خود را در کنار والدین می‌گذرانند. به نظر می‌رسد اجتماع این دو ویژگی –یعنی طول زمان تربیت و قرار داشتن فرزندان در دوره حساس تربیتی ـ دلیل خوبی برای واگذاری مسئولیت تربیت دینی فرزندان به والدین است؛ چرا که در این صورت کارایی و اثربخشی فعالیت‌های تربیتی بسیار بیشتر از سایر گزینه‌ها خواهد بود.

سوم: والدین از مزیّت دیگری نیز برخوردارند و آن این‌که، آنان اهرم‌های زیادی برای تأثیرگذاری بر رفتار فرزندان خود دارند؛ به خصوص تا زمانی‌که آنان، زندگی مستقلی را شروع نکرده‌اند.[۱]

 وظایف والدین برای تربیت دینی کودکان بر اساس آیات قرآن و روایات

در مبانی تعلیم و تربیت الهی، برای رشد و شکوفایی شخصیت کودکان، مراقبت‌ها و وظایف خاصی لحاظ گردیده است که برخی از آن‌ها را که در لابه‌لای آیات قرآن و روایات، جلوه‌گر شده، از نظر می‌گذرانیم:

۱- دعا نمودن برای طلب فرزند و ذریّه‌ای پاک

برای تربیت و اصلاح فرزندان، حتی پیش از انعقاد نطفه، باید به فکر بود و با دعا و مناجات به در گاه خدا، فرزندان و ذریّه‌ای پاک، طلب کرد.[۲] هم‌چنان‌که حضرت ذکریا۷با دلی خاشع از درگاه الهی چنین درخواست می‌کند که: *(وَ إِنىّ‏ِ خِفْتُ الْمَوَالِىَ ‏َمِن وَرَاءِى وَ کَانَتِ امْرَأَتِى عَاقِرًا فَهَبْ لِى مِن لَّدُنکَ وَلِیًّا(۵)یَرِثُنِى وَ یَرِثُ مِنْ ءَالِ یَعْقُوبَ وَ اجْعَلْهُ رَبّ‏ِ رَضِیًّا؛ و من از بستگانم بعد از خودم بیمناکم (که حق پاسدارى از آیین تو را نگاه ندارند)! و (از طرفى) همسرم نازا و عقیم است تو از نزد خود جانشینى به من ببخش … (۵) که وارث من و دودمان یعقوب باشد و او را مورد رضایتت قرار ده!)* مریم/۵-۶

[۱]. حسینی زاده، سید علی، پیشین، ج۲، ص ۲۷۷-۲۷۸

[۲]. قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.،  ج ۷، ص ۲۴۷٫

[۱]. پناهی، علی احمد و احمد حسین شریفی، بایسته‌های اخلاقی همسران و نقش آن درتربیت فرزندان، معرفت اخلاقی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی۱، سال۱، شماره ۱، ۱۳۸۸ش.، ص۱۳۶٫

[۲]. karl Gung

[۳]. شولتز، دوان، نظریه‌های شخصیت، ترجمه یحیی سید محمدی، تهران، مؤسسه نشر ویرایش،۱۳۸۴ش.، ص۱۹۱٫

[۴]. هاشمی، سید مجتبی، تربیت و شخصیت انسانی، قم، بی‌تا، ۱۳۷۲ش.، ج ۱، ص۱۱۵٫

[۵]. دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، تهران، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، چاپ سوم،۱۳۷۷ش.، ص۱۰۹٫

[۶]. دفتر همکاری حوزه ودانشگاه، روان‌شناسی رشد با نگرشی به منابع اسلامی، تهران، دوران، ۱۳۷۶ش.، ج۲، ص۴۶۰٫

[۷]. پناهی، علی احمد، پیشین، ص۱۳۷٫

[۸]. حسینی زاده، سیدعلی، سیره تربیتی پیامبر۹و اهل بیت:، جلد اول: تربیت فرزند، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ هشتم، ۱۳۸۵ش، ص۳۷٫

[۹]. مغنیه، محمد جواد، ‌تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۴۲۴ ق.، ج ۳، ص ۴۶۹٫

[۱۰]. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، الکافی( ط- الإسلامیه)(۸ج)، محقق / مصحح: غفارى على اکبر و آخوندى، محمد، تهران‏، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم‏، ۱۴۰۷ ق ، ج۶، ص۲، ش۲؛ حرّعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، وسائل الشیعه (۳۰ج)، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‏، چاپ اول، ۱۴۰۹ ق. ج ۲۱، ص ۳۵۶؛ مجلسى، محمد باقر، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏ (۲۶ج)، محقق / مصحح: رسولى محلاتى، هاشم، تهران‏، دار الکتب الإسلامیه، چاپ دوم‏، ۱۴۰۴ ق‏.، ج ۲۱، ص ۶٫

[۱۱]. گنابادی، سلطان محمد، تفسیر بیان السعاده‌ فی مقامات العباده، بیروت، موسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۸ ق.، ج ۲، ص ۴۶۶٫

[۱]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله‏، شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید، محقق / مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل،‏ قم‏، مکتبه آیه الله مرعشی نجفی‏، چاپ اول‏،۱۴۰۴ ق‏.، ص ۳۹۳٫

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .