عنوان
مقاله خودکنترلی در قرآن و روایات
تعداد صفحات: ۶۱
نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
چکیده
خود کنترلی،توانایی فرد در کنترل ارادی فرآیندهای درونی و برون دادهای رفتاری است .فردی که بتواند رفتارش را کنترل کند،باید این نکته را،که “عامل علی” یک رفتار است،درک نماید و متوجه باشد که رفتار و پی آمد آن،حاصل عملی است که او تا حدی می تواند برآن کنترل داشته باشد. کشش انسان به سوی نیکی ها و میل او به رضا و قرب الهی نشان می دهد مهارت کنترل نفس در برابر زشتی ها و گناهان از سوی خداوند در نهاد انسان به ودیعت نهاده شده است تا انسان با تقوای الهی و بهره گیری از قوای تعقل بتواند نفس خود را از هر آنچه انسان را به سمت پلیدی ها سوق می دهد،کنترل نموده و در مسیر قرب الهی پیش رود.امروزه بررسی های متعددی در زمینه خود کنترلی و تاثیر آن بر زندگی فردی و اجتماعی انجام گرفته و از دیدگاه روانشناسی و علوم اجتماعی و غیره به آن نگریسته شده است .
خود کنترلی حالتی است در درون فرد که او را به انجام وظایفش متمایل می سازد،بدون آن که عامل خارجی او را تحت نظارت داشته باشد(الوانی،۱۳۴:۱۳۸۲).همچنین خودکنترلی توانایی پیروی درخواست معقول،تعدیل رفتار مطابق با موقعیت،به تأخیر انداختن ارضای یک خواسته در چارچوب پذیرفته شده اجتماعی،بدون مداخله و هدایت مستقیم فردی دیگر تعریف شده است(جان بزرگی،۵۸:۱۳۸۷).
نفس انسان،مشتمل بر چهار قوای عقل،شهوت،غضب و وهم است.در این میان،شأن عقل،ادراک حقایق امور و تمییز بین نیکی ها و بدی ها و امر به کارهای پسندیده و نهی از صفات مذموم است.بنابراین،همواره نفس در کشاکش نزاع میان عقل و سه قوه دیگر است.چرا که اعمال و افعال آن ها خلاف صواب دید عقل است و مقتضای عقل آن است که نگذارد قوای دیگر،نفس را مطیع و منقاد خود سازند که اگر عقل،سایر قوا را مقهور و مطیع خویش گرداند،از برای هر یک از دیگر قوا نیز تهذیب و پاکیزگی به هم خواهدرسید(نراقی،۱۳۵۱).
به همین جهت است که مکانیسم شناخت تعقلی از پیچیده ترین مکانیسم های وجود انسان است،که اگر مورد دقت قرار گیرد،دروازه شگفتی جهت شناخت خود انسان است(مطهری،۱۳۷۳:۱۷)،و بدون شناخت واقع بینانه از انسان،شناخت مسیر تکامل و کمال مطلوب وی موضوعی کاملا مبهم و نامفهوم خواهد بود(امان آبادی،۱۳۸۲).
به اذعان دانشمندان علم اخلاق،این تکامل تنها با خودسازی از مسیر تسلط بر نفس و مجاهده ی پیگیر با نفس میسر است،که نخستین بار پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله،هنگام بازگشت گروهی از اصحاب از جهاد با دشمن، مطرح کردند و فرمودند:مرحبا به قومی که جهاد اصغر را به انجام رسانده اند و جهاد اکبر برایشان باقی است و در توضیح جهاد اکبر،جهاد با نفس را عنوان فرمودند(حرعاملی،۱۴۰۳،۱۶۱:۱۵).این همان هدف اصلی تربیت اسلامی است که انسان تمامی نفوذهای خارجی را قطع کند و به واسطه عقل و اراده خویش،مالک خویشتن شود(مطهری،۲۶:۱۳۷۳)و خود را کنترل نماید.
پرداختن به موضوع خود کنترلی بر اساس قران و روایات به منظور بسط دانش بشری در جهت تامین زیرساخت های فکری و نظری کنترل نفس حایز اهمیت است و گامی موثر در جهت افزایش ظرفیت خود نظارتی و خود نظم دهی بر اساس قران و متون حدیثی محسوب می شود.
واژه های کلیدی:خودکنترلی،اهمیت خودکنترلی، اصول تربیتی خودکنترلی، مبانی اسلامی خودکنترلی، واژگان مرتبط با کنترل نفس در قرآن و روایات
فهرست مطالب
چکیده ۵
مقدمه ۷
واژه شناسی خودکنترلی ۱۰
واژگان مرتبط با خودکنترلی ۱۲
مبانی روانشناسی خودکنترلی ۱۳
جایگاه خودکنترلی در علم مدیریت ۱۵
اهمیت خودکنترلی ۱۸
۱- پشتوانه های مطرح در افعال اخلاقی ۱۹
اصول تربیتی خودکنترلی ۲۳
۱- اصل خدامحوری ۲۴
۲- اصل تعبد مداری ۲۴
۳- اصل عدم کناره گیری از زندگی ۲۵
۴- اصل توجه به فرد ۲۵
۵-اصل عمل گرایی ۲۶
۶- اصل اخلاق مداری ۲۶
۷- اصل اعتدال گرایی ۲۷
۸- اصل نظارت مداری ۲۷
۹- اصل آخرت گرایی ۲۸
۱۰- اصل آرمان گرایی ۲۸
۱۱- اصل خوف و رجا(بیم و امید) ۲۹
قلمرو خودکنترلی ۳۰
مبانی اسلامی خودکنترلی ۳۲
واژگان مرتبط با کنترل نفس در قرآن و روایات ۳۸
۱- کاربرد تقوی در قرآن و روایات ۳۸
۲- کاربرد صبر در قرآن و روایات ۴۱
موانع خودکنترلی ۴۷
ویژگی های افراد خودکنترل ۴۸
نتایج خودکنترلی ۴۹
پیشینه تحقیق ۵۰
۱-پیشینه ی داخلی ۵۰
۲- پیشینه خارجی ۵۱
نتیجه گیری ۵۲
فهرست منابع ۵۴
منابع:
قرآن کریم
نهج البلاغه(ترجمه دشتی،محمد(۱۳۷۹).چاپ چهارم،قم،تحقیقاتی امیرالمؤمنین)
الف- منابع فارسی:
– مشایخی،شهاب الدین(۱۳۸۲ ).اصول تربیت از دیدگاه اسلام،حوزه و دانشگاه،شماره بیست و دوم،سال هشتم،۶۶-۵۰
– پور افکاری،نصرت الله(۱۳۷۳).فرهنگ جامع روانشناسی و روانپزشکی،جلد اول،تهران ،فرهنگ معاصر،
– جان بزرگی،مسعود(۱۳۸۷).آموزش اخلاق رفتار اجتماعی و قانون پذیری به کودکان(راهنمای عملی )،چاپ اول،تهران،ارجمند،
– علاقه بند،علی(۱۳۷۷).مقدمات مدیریت آموزشی،بی جا،نشر روان
– بنی سی،پری ناز،دلفان آذری،قنبر علی،بنی سی،وحید(۱۳۸۹).رابطه هوش هیجانی با سبک های حل مسأله و سلامت عمومی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی،علوم تربیتی،شماره دهم،سال سوم،۱۵۶– ۱۳۵
– غفاری،ابوالفضل،رضوی،زهرا( ۱۳۹۱).خود کنترلی در نظریه خود تعیین گری و اندیشه های امام علی(علیه السلام)،مجموعه مقالات ششمین سمینار سراسری بهداشت روانی دانشجویان
– رفیعی هنر،حمید،جان یزرگی،مسعود( ۱۳۸۹).رابطه جهت گیری مذهبی و خود مهارگری،مجله روان شناسی و دین،سال سوم،۴۲-۳۱
– روزنهان،مارتین ای.پی – سلیگمن(۱۳۸۵).سید‌محمد‌ی،یحیی.روانشناسی نابهنجاری،نشرارسباران
مقدمه
برخورداری از نعمت عقل به عنوان برترین موهبت الهی و بهره مندی از آن در سایه آموزه های وحیانی باعث رسیدن انسان به والاترین ترین مقام وجودی ممکنات عالم می گردد.عقل با دارا بودن مؤلفه بازدارندگی در ابعاد مهار هیجان،مهار اندیشه و رفتار(رفیعی هنر،۱۳۹۱)باعث می گردد تا انسان با کنترل رفتارخویش از جمله تأخیر و بازدارندگی داوطلبانه امیال نفسانی،در جهت نیل به کمال مطلوب گام برداشته و در شمار متقین قرار گیرد.
مهارت هایی که برای چالش و تغییر رفتارها و مهار پاسخ های هیجانی شدید لازم است،در یک چارچوب خود کنترلی(ضبط النفس،self_control)جای می گیرد(شکوهی یکتا و همکاران،۱۳۸۸).خود کنترلی مراقبتی درونی است که بر اساس آن وظایف محول شده انجام و رفتارهای ناهنجار و غیر قانونی ترک می گردد بی آنکه نظارت و یا کنترل خارجی در بین بوده باشد (پیروز و دیگران،۱۳۸۳).به عبارت دیگر هرگاه عامل کنترل کننده از خارج به داخل انسان منتقل گردد،به صورتی که شخص با اختیار و آگاهی به ارزیابی و اصلاح عملکرد خود در قالب استانداردهای مشخص ودر جهت اهداف مطلوب بپردازد،خود کنترلی تحقق یافته است(سجادی،۱۳۸۵).
بر اساس آموزه های دینی انسان موظف است قبل از هرکس خودش به اعمال و رفتارش نظارت داشته باشد تا بتواند بر اساس شاخص های دینی رفتار خود را کنترل و اصلاح نماید.
خود کنترلی فرآیندی است که شامل طراحی،ایجاد و حفظ مجموعه رفتاری است (هویدا،آقابابایی،۱۳۸۸)و راهبردهای آن شامل خرده فرآیندهایی چون خود هدفگذاری(تعیین اهداف فردی)،خود ارزیابی(انطباق اهداف فردی با عملکرد)و خودمدیریتی که فرآیندی در اصلاح رفتار خود از طریق اداره سیستماتیک محرک ها،فرآیندهای شناختی و نتایج اقتضایی است(رضاییان،۱۳۷۲:۶۴).
با توجه به آن که خودکنترلی داراﯼﺳﻪرﮐﻦاﺻﻠﯽﺗﻌﻴﻴﻦاﺳﺘﺎﻧﺪاردهاﯾﯽازﻋﻤﻠﮑﺮد،ﺷﻴﻮﻩاﯼﺑﺮاﯼاﻧﺪازﻩﮔﻴﺮﯼﻋﻤﻠﮑﺮدوﻣﻘﺎﯾﺴﻪﻋﻤﻠﮑﺮدﺑﺎاﺳﺘﺎﻧﺪاردهاﯼ ﻣﺸﺨﺺ است،از منظر اسلام آنچه معیار سنجش برای کنترل محسوب می شود،انطباق عملکرد با موازین شرع و آموزه های الهی است و به همین دلیل است که تضمین کننده مقاصدی می باشد که انسان را به سوی کمال الهی می رساند،اما در دیدگاه های دیگر،چنین تضمینی وجود ندارد،زیرا معیار سنجش و رشد فرآیند خودکنترلی از سوی فرد بر اساس هنجار جامعه و الگوهای آن قرار گرفته(غفاری ورضوی،۱۳۹۱)واین مهم،نقطه افتراق مکتب تربیت دینی با دیگر مکاتب تربیتی در نگاه به جهان و انسان محسوب می شود(مشایخی،۱۳۸۱).
واژه شناسی خودکنترلی
خود کنترلی(ضبط النفس–self control)به معنای توانایی پیروی از درخواست معقول،تعدیل رفتار مطابق با موقعیت،به تأخیر انداختن ارضای خواسته ها در چارچوب قابل قبول اجتماعی،بدون مداخله و هدایت مستقیم فردی دیگر است(جان بزرگی،۱۳۸۷:۵۸).
واژه ی”خود”یا”self”عبارت است از احساسات و ادراکاتی که هر شخص از کل وجود خویشتن دارد و این مفهوم موجب می شود با وجود تغییر و تحولاتی که در طول زمان برای آدمی اتفاق می افتد،شخص پیوسته احساس دوام و استمرار کند(شرفی،۱۳۷۹:۱۸).
شناخت خویشتن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است،آن چنان که در روایات اسلامی همواره به شناخت نفس توصیه فراوان شده و آن را سودمندترین معارف طریق خداشناسی،نشانه کمال عقل،بالاترین حکمت و نردبان صعود خوانده و جهل خویش را بدترین نوع جهل،خود فراموشی،گمراهی،تباهی و نادانی نسبت به همه چیز دانسته اند(میر آقای محمدی،۱۳۸۵).
نفس در لغت به معنی همه حقیقت و ذات چیزی است(الطریحی، ۱۳۷۵،۴:۱۱۲)،و به معنای روح نیز آمده است(راغب اصفهانی،۱۴۱۲:۸۱۸).لذا برای نفس نام های گوناگونی چون روح،جان،دل،قلب،عقل،خرد و یا خود قائل شده اند.حال آن که همه این نام ها برای یک واقعیت از زوایای مختلف است؛نفس را از آن جهت که انسان را به آن سوی خواهش های خویش تحریک می کند،خود انسانی می گویند و از آن نظر که عامل حیات است،جان می نامند و از آن لحاظ که مرکز احساس ها،عواطف و هیجانات است،قلب ،فؤاد و یا دل گویند،و در نهایت،نفس از آن نظر که مرکز ادراک،فهم و شعور است عقل خوانده می شود(آقا تهرانی،۱۳۸۶).
نفس انسان بر اساس حالات مختلفی که دارد به نفس ملهمه،اماره،لوامه و مطمئنه تقسیم می شود.
– نفس ملهمه قدرت الهام گیری از خداوند متعال را دارد.”سوگند به نفس و آن کسی که آن را پدید آورده،سپس پلید کاری و پرهیزگاری اش را به آن الهام کرد”(شمس،۸–۷).
جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .
ارسال نظر