عنوان

مقاله ارتباط اختلال وسواس فکری عملی با وسواس مذهبی – اخلاقی

تعداد صفحات:۸۹

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

بر اساس چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی[۱]، اختلال وسواس فکری – عملی[۲] با وجود نشانه‌های فکر وسواسی یا عمل وسواسی تعریف میشود. افکار وسواسی عبارتند از افکار تکانه‌ها، یا تصاویر ذهنی تکراری و مقاوم که زمانی در طول اختلال برای شخص مزاحم و نامتناسب شمرده می‌شوند و اظطراب و ناراحتی بارز به وجود می‌آورند. آنها فقط نگرانی‌های ساده در مورد مسائل زندگی واقعی نیستند و شخص می‌کوشد آنها را نادیده بگیرد، از ذهن خود کنار بزند یا آنها را با فکر یا عملی دیگر خنثی نماید. اعمال وسواسی عبارتند از رفتارها (مثل شستن دست‌ها و وارسی) اعمال ذهنی (مثل دعا و شمارش) تکراری که شخص احساس می‌کند در پاسخ  به افکار وسواسی یا مطابقت با اصولی که فرد ناگزیر از انجام دقیق آنهاست مجبور است انجام دهد. اعمال وسواسی برای خنثی‌سازی یا پیشگیری از ناراحتی با وقوع یک اتفاق یا رویداد ترسناک طرح‌ریزی می‌شوند. با این حال، این اعمال رابطه‌ای واقع‌گرایانه با آنچه قرار است خنثی شده یا از آن پیشگیری شود ندارند یا آشکارا افراطی هستند.

سبک‌های شناختی مرتبط با وسواس عقاید، شناخت‌ها، یا باورهایی که به عناون پدیدآورنده و تثبیت‌کننده اختلال وسواس فکری ـ عملی شناخته شده‌اند (نلسون و همکاران، ۲۰۰۶)، که  عبارتند از:

مسئولیت‌پذیری افراطی: باوری مبنی بر آنکه فرد دارای قدرتی است که در پدید آوردن یا پیشگیری از پیامدهای منفی که برای فرد حیاتی هستند، نقش محوری دارد (گروه کاری شناخت‌های وسواس فکری – عملی، ۱۹۹۷). قدرت “محوری” مهمترین جنبه از این تعریف است زیرا افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری – عملی خود را برای چیزهایی که به اعتقادشان “احتمالاً” تا حد کمی در حیطه تأثیرگذاری آنهاست کاملاً مسئول می‌دانند (سالکووسکیس، ۱۹۹۹).

ارزیابی بیش از حد تهدید، گروه کاری شناخت‌های وسواس فکری – عملی (۱۹۹۷) ارزیابی بیش از حد تهدید را این‌گونه تعریف نموده است: «اغراق در احتمال رخ دادن آسیب جدی» (صفحهٔ ۶۷۸). در این حالت فرد برخی محرّک‌ها را خطرناک‌تراز آنچه هسستند تفسیر یا پردازش می‌کند.

اهمیّت افکار: باوری مبنی بر آنکه تنها وجود یک فکر نشان‌دهندهٔ اهمیّت آن است. این حوزه باورهای منعکس کننده ادغام فکر و عمل و تفکر جادویی را شامل می‌شود (گروه‌های شناخت‌های وسواس فکری – عملی، ۱۹۹۷). به عقیدهٔ توردارسون و شافران (۲۰۰۲) اهمیت افکار عبارت است از: الف) افکار مزاحم منفی نشان‌دهنده چیزی منفی درباره فردند. ب) داشتن افکار مزاحم منفی احتمال روی دادن اتفاقات بد را افزایش می‌دهد. ج) افکار مزاحم منفی تنها به این دلیل مهم‌اند که بروز کرده‌اند.

اهمیّت کنترل افکار: ارزیابی بیش از اندازه از اهمیّت تحت کنترل درآوردن افکار، تصاویر و یا تکانه‌های مزاحم و این باور که چنین کاری هم امکان‌پذیر و هم مطلوب است. (گروه کاری شناخت‌های فکری – عملی، ۱۹۹۷). اهمیت کنترل افکار به باورهای افراد دربارهٔ داشتن و کنترل کردن برخی افکار یا تصاویر ذهنی اطلاق می‌شود که به باورهای فراشناختی نیز مشهورند و عبارتند از (گروه کاری شناخت های وسواس فکری – عملی، ۱۹۹۷): الف) اعتقاد به اهمیت ردیابی رخدادهای ذهنی و گوش به زنگ بودن برای آنها ب) باورهایی دربارهٔ پیامدهای اخلاقی عدم موفقیت در کنترل افکار ج) باورهایی مبنی بر پیامدهای روانشناختی و رفتاری عدم توانایی در کنترل افکار د) اعتقاد به کارایی در کنترل کردن، بدین معنا که تلاش‌های فرد در کنترل افکار، به‌ خصوص در درازمدت، باید به موفقیت بینجامد.

کمال‌گرایی: کمال‌گرای باوری است مبنی بر آنکه برای هر مشکل یک راه‌حل کامل و بی‌نقص وجود دارد، عملکرد کامل (بدون خطا) نه‌تنها ممکن است بلکه ضروری است و حتی اشتباهات جزئی نیز پیامدهای جدی بخ دنبال دارند (گروه کاری شناخت‌های وسواس فکری – عملی، ۱۹۹۷). این تعریف بر میل به یافتن راه‌حل‌های بی‌نقص برای «هرگونه» مشکلی و نیز نگرانی مفرط دربارهٔ اشتباهات تمرکز دارد.

ناتوانی در تحمّل عدم قطعیّت: گروه کاری شناخت‌های وسواس فکری – عملی (۱۹۹۷) ناتوانی در تحمّل عدم قطعیّت را شامل سه دسته از باورها دانسته است: الف) باورهایی دربارهٔ لزوم داشتن اطمینان ب) باورهایی مبنی بر اینکه فرد توانایی کمی برای مقابله با تغییرات غیرمنتظره دارد و ج) عقایدی درباره اینکه داشتن عملکرد مناسب در شرایط مبهم و نامشخص دشوار است.

ادغام فکر و عمل: به عقیده راچمن و شافران (۱۹۹۸)، ادغام فکر و عمل شامل دو دسته از باورهاست: الف) ادغام فکر و عمل اخلاقی یعنی فکر کردن دربارهٔ یک عمل غیراخلاقی به لحاظ بار ارزشی و اخلاقی با انجام آن عمل برابری می‌کند. ب) ادغام فکر و عمل احتمال، بدین معنا که فکر کردن دربارهٔ یک رویداد منفی و بد، احتمال رخ دادن آن را افزایش خواهد داد. این رویداد بد می‌تواند به خود شخص مربوط باشد که اصطلاحاً «ادغام فکر و عمل احتمال برای خود» نامیده می‌شود. اگر رویداد بد دیگران را شامل شود به آن «ادغام فکرو عمل احتمال برای دیگران» می‌گویند.

وسواس مذهبی – اخلاقی یک اختلال روانشناختی است که مشخصه اصلی آن وسواس یا احساس گناه بیمارگونه در کورد مسائل اخلاقی یا مذهبی است که اغلب با انجام اجباری اعمال اخلاقی یا مذهبی همراه بوده و بسیار ناراحت‌کننده و غیرسازشی است (ابراموویتز و همکاران، ۲۰۰۲؛ فالون و همکاران، ۱۹۹۰).

وسواس مذهبی – اخلاقی پدیده‌ای است که بنا به شواهد تاریخی قدمت آن دست‌کم به ۶۰۰ سال می‌رسد، امّا حضور جدی آن در ادبیات پژوهشی روانپزشکی و روان‌شناسی تنها به چند دهه اخیر محدود می‌شود. ویژگی‌های خاص وسواس مذهبی – اخلاقی همچون پیش‌آگهی درمانی ضعیف، بینش کم و تاثیرپذیری از فرهنگ و مذهب، پژوهشگران را بر آن داشته تا در توصیف و تبیین هرچه بیشتر این اختلال روان‌شناسی بکوشند.

تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که وسواس مذهبی – اخلاقی از یک سو با نظام نشانه‌شناختی وسواس فکری – عملی و از سوی دیگر با سبک‌های شناختی وسواسی در ارتباط است (ویتزیگ، ۲۰۰۵؛ نلسون و همکاران، ۲۰۰۶؛ اینزو، کلارک، کارانجی، زیر چاپ). پژوهش‌های بیشتر در خصوص رابطه وسواس مذهبی – اخلاقی با همبسته‌های وسواس فکری – عملی در شناخت بهتر این اختلال راهگشاست.

واژه های کلیدی: اختلال وسواس فکری عملی ، وسواس مذهبی – اخلاقی، پدیدارشناسی اختلال، رابطه میان مذهب و اختلال وسواس فکری – عملی،  حوزهی شناخت‌های مرتبط با وسواس فکری – عملی

 فهرست مطالب

چکیده ۶
مقدمه ۹
اختلال وسواس فکری عملی ۱۰
۱-پدیدارشناسی اختلال وسواس فکری – عملی ۱۰
۱-۱- ملاک‌های تشخیصی ۱۱
۲-۱-مطالعات شیوع‌شناختی ۱۲
۳-۱-سیر و پیش‌آگهی ۱۴
۴-۱-الگوی علائم ۱۴
۲- رویکردهای شناختی به اختلال وسواس فکری – عملی ۱۷
۱-۲-دیدگاه شناختی – رفتاری سالکووسکیس ۱۸
۲-۲- دیدگاه شناختی راچمن درباره OCD 20
۳-مفهوم ادغام فکر و عمل (TAF) 22
۱-۳-ارتباط ادغام فکر و عمل و وسواس فکری – عملی ۲۳
۴- حوزه‌های اصلی شناخت‌های مرتبط با وسواس فکری – عملی ۲۵
۱-۴-مسئولیت‌پذیری افراطی ۲۷
۲-۴-اهمیت افکار ۳۰
۳-۴-اهمیت کنترل افکار ۳۲
۴-۴-کمال‌گرایی ۳۶
۵-۴-ارزیابی بیش از حد تهدید ۳۹
۶-۴- ناتوانی در تحمّل عدم قطعیّت ۴۲
رابطه میان مذهب و اختلال وسواس فکری – عملی ۴۴
۱-پژوهش‌هایی که نشان‌دهنده رابطه مثبت بین مذهب و OCD هستند ۴۴
۲-پژوهش‌هایی که حاکی از عدم وجود رابطه میان OCD و مذهب هستند ۴۸
۳-دلایل احتمالی ناهماهنگی‌های موجود در ادبیات پژوهشی در خصوص ارتباط مذهب و OCD 50
وسواس مذهبی – اخلاقی ۵۱
۱-شیوع‌شناسی ۵۲
۲-پدیدارشناسی وسواس مذهبی – اخلاقی ۵۳
۳- وسواس مذهبی – اخلاقی در اسلام ۵۵
۴- تفاوت رفتار مذهبی سالم با وسواس مذهبی – اخلاقی ۵۷
۵- وسواس مذهبی – اخلاقی و نشانه‌های وسواس فکری – عملی ۵۹
۶-وسواس مذهبی ـ اخلاقی و حوزهٔ شناخت‌های مرتبط با وسواس فکری – عملی ۶۲
۱-۶-دیدگاه شناختی – رفتاری سالکووسکیس ۶۳
۲-۶-دیدگاه اخلاقی‌سازی روزین ۶۴
۳-۶-دیدگاه شناختی راچمن ۶۵
۴-۶- وسواس مذهبی ـ اخلاقی و سبک‌های شناختی مرتبط با وسواس فکری – عملی ۶۸
نتیجه‌گیری ۷۰
منابع ۷۴

منابع

محمدزاده، علی. (۱۳۸۸). تأثیر همانندی صفات شخصیت اسکیزوتایپی مثبت و منفی بر پیامد درمانی انواع فرعی اختلال وسواس فکری ـ عملی. رساله چاپ نشده دکترای تخصصی رواشناسی. دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.

محمدی، ابوالفضل؛ زمانی،رضا؛ فتی،لادن. (۱۳۸۷). اعتباریابی نسخه فارسی پرسشنامه بازنگری شده وسواسی- اجباری در جمعیت دانشجویی. پژوهش‌های روانشناختی، دوره ۱۱، شماره ۱ و ۲٫ ۷۸- ۶۶٫

بیان‌زاده، سیداکبر؛ بولهری، جعفر؛ دادفر، محبوبه؛ کریمی کیسمی، عیسی. (۱۳۸۳). بررسی اثربخشی درمان شناختی – رفتاری، مذهبی فرهنگی در بهبود مبتلایان به اختلال وسواسی ـ جبری. مجله دانشگاه علوم پزشکی ایران، سال یازدهم، شماره ۴۴، فوق‌العاده دو: ۹۲۴-۹۱۳٫

بیغم، حسین. (۱۳۷۹). بررسی همه‌گیر شناختی اختلال وسواسی – جبری در دانش‌آموزان سطح متوسطه شهر کاشان در سال تحصیلی ۷۹-۱۳۷۸ و ارتباط آن با شیوه‌های فرزندپروری و نگرش مذهبی. پایان‌نامه چاپ نشده کارشناسی ارشد رشته‌ روانشناسی بالینی. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، انستیتو روانپزشکی تهران.

شمس، گیتی؛ کرم‌قدیری، نرگس؛ اسماعیلی ترکانبوری، یعقوب؛ و ابراهیم‌خانی، نرگس. (۱۳۸۳). اعتبار و پایایی نسخه‌ فارسی پرسشنامه باورهای وسواسی – ۴۴٫ تازه‌های علوم شناختی، سال ۶، شماره ۱ و ۲٫

شمس، گیتی؛ کرم قدیری، نرگس؛ اسماعیلی تراکنبوری، یعقوب؛ امینی، همایون؛ ابراهیم‌خانی، نرگس؛ ناصری بفرونی، علی؛ پایه‌دار اردکانی، حسین. (۱۳۸۶). شیوع علایم وسواس فکری ـ عملی در نوجوانان و میزان هم ابتلایی آن با سایر علایم روانپزشکی. تازه‌های علوم شناختی، سال ۹، شماره ۴، ۵۹-۵۰٫

خدایاری‌فرد، محمد؛ غباری بناب، باقر؛ شکوهی یکتا، محسن. (۱۳۸۰) گستره پژوهش‌های روانشناختی در حوزه‌ دین. اندیشه و رفتار. سال ششم. شماره ۴٫

نظیری، قاسم، دادفر، محبوبه؛ و کریمی کیسمی، عیسی. (۱۳۸۴) بررسی نقش پایبندی‌های مذهبی باورهای ناکارآمد مذهبی، احساس گناه و باورهای ناکارآمد شناختی در شدت اختلال وسواسی اجباری. مقاله تصویب شده. فصلنامه اندیشه و رفتار، شماره ۴۲٫

ارگانی بهبهانی، محمود. (۱۳۷۹). شناخت و درمان وسوسه و وسواس در اسلام. قم: مجمع ذخایر اسلامی.

دادفر، م.؛ بولهری، ج؛ ملکوتی، ک.؛ و بیان‌زاده، س.ا. (۱۳۸۰). بررسی شیوع نشانه‌های اختلال وسواسی ـ جبری. فصلنامه اندیشه و رفتار، ۷، (۲و۱)، ۳۲-۲۷٫

زمانی، مصطفی. (۱۳۸۴). وسواس (پیدایش، رشد، علاج). قم: انتشارات مهدی یار.

مقدمه

وسواس فکری ـ عملی یکی از شایعترین اختلالات روانشناختی است که چالشی نظری و عملی برای متخصصان سلامت روان به حساب می‌آید (اشتاین[۱] و استون[۲]، ۱۹۹۷). سابقه تلاش‌های پژوهشگران و صاحبنظران برای روشن‌سازی ابعاد و ویژگی‌های مختلف این اختلال به بیش از یک قرن می‌رسد. OCD به عنوان اختلالی با تأثیرپذیری بالا نسبت به فرهنگ و مذهب شناخته شده به‌طوری که این‌گونه تأثیرات در محتوای وسواس‌ها قابل مشاهده است. نشان داده شده که در جوامع مذهبی که روح دین در زندگی روزانه مردم جاریست، وسواس‌ها نیز رنگ و بوی مذهب می‌گیرند و OCD مذهبی – اخلاقی اغلب شیوع بالایی دارد. وسواس مذهبی – اخلاقی از یک سو به دلیل قرار داشتن در زیرمجموعهٔ وسواس فکری – عملی، در حیطهٔ تخصص متخصصان سلامت روان است و از سوی دیگر به سبب رابطه تنگاتنگ با مذهب، روحانیون و عالمان دین را درگیر خود می‌سازد. این امر چالشی اخلاقی و حرفه‌ای در درمان این اختلال پیش پای متخصصان می‌نهد و لزوم توجه بیش از پیش به ابعاد مختلف وسواس مذهبی را مطرح می‌سازد. با این وجود در سطح ایران و جهان، بسیار کم به وسواس مذهبی – اخلاقی پرداخته شده است. در دهه‌های اخیر، پژوهشگران توجه ویژه‌ای به وسواس مذهبی – اخلاقی مبذول داشته‌اند و ادبیات پژوهشی مرتبط که عمدتا با رویکردی شناختی به موضوع پرداخته‌اند، رو به افزایش است. در این راستا محققان تلاش نموده‌اند تا با شناسایی آن دسته از همبسته‌های وسواس فکری- عملی که با وسواس مذهبی – اخلاقی مرتبطند، در شناخت هرچه بهتر این سازه راهگشا باشند. از جمله این همبسته‌ها می توان نشانه‌های وسواس فکری- عملی و سبک‌های شناختی ناکارآمد وسواسی را نام برد. از آن‌جا که اختلال وسواس مذهبی – اخلاقی از باورهای فرهنگی– مذهبی بسیار تاثیرپذیر است، پژوهشگران نسبت به شناسایی ارتباط میان همبسته‌های وسواس فکری- عملی و وسواس مذهبی – اخلاقی در زمینه‌های فرهنگی مختلف همت گمارده‌اند. تلاش‌های انجام گرفته در این خصوص هر چند در ابتدای راه قرار دارند، امّا نویدبخش فهم دقیق و همه‌جانبهٔ وسواس مذهبی – اخلاقی در آینده نزدیکند.

اختلال وسواس فکری عملی

۱-پدیدارشناسی اختلال وسواس فکری – عملی

اختلال وسواس فکری – عملی یکی از انواع اختلالات اضطرابی است که با وجود فکر وسواسی یا عمل وسواسی تعریف می‌شود. افکار وسواسی عبارتند از افکار، تکانه‌ها یا تصاویر ذهنی تکراری و مقاوم که زمانی در طول اختلال برای شخص مزاحم و نامتناسب شمرده می‌شوند و اضطراب و ناراحتی بارز به وجود می‌آورند. آنها فقط نگرانی‌های ساده در مورد مصرف مسائل زندگی واقعی نیستند و شخص می‌کوشد آنها را نادیده بگیرد، از ذهن خود کنار بزند یا آنها را با فکر یا عملی دیگر خنثی نماید. اعمال وسواسی عبارتند از رفتارها (مثل شستن دست‌ها و وارسی) و اعمال ذهنی (دعا و شمارش) تکراری که شخص احساس می‌کند در پاسخ به افکار وسواسی یا مطابقت با اصولی که فرد ناگزیر از انجام دقیق آنهاست، مجبور است انجام دهد. اعمال وسواسی برای خنثی‌سازی یا پیشگیری از ناراحتی یا وقوع یک اتفاق یا رویداد ترسناک طرح‌ریزی می‌شوند. با این حال این اعمال رابطه‌ای واقع‌گرایانه با آنچه قرار است خنثی شده یا از آن پیشگیری شوند ندارند یا آشکارا افراطی هستند.

افکار وسواسی و اعمال وسواسی همیشه همراه با یکدیگر ظاهر نمی‌شوند. ۵۰ درصد از مبتلایان به اختلال وسواسی تنها دارای اعمال وسواسی (بدون افکار وسواسی)، و ۳۲ درصد آنها تنها دارای افکار وسواسی (بدون اعمال وسواسی) می‌باشند (ولکووتیز[۳]  وهمکاران، ۲۰۰۰، به نقل از راچمن[۴]، ۲۰۰۲). بروز این وسواس‌ها خارج از اراده فرد است و اضطراب زیادی را موجب می‌شود.

آن دسته از افراد مبتلا که نسبت به اختلال خود بینش دارند و آن را بیمارگونه و تحمیلی می‌نامند، اصطلاحا مبتلایان به نوع تیپیک[۵] OCD نامیده می‌شوند. در واقع، بینش به بیماری یکی از ملاک‌های اصلی تشخیص OCD شمرده می‌شود (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۲۰۰۰). این بیماران معمولا به اختلالات شخصیت مبتلا نیستند، از عملکرد اجتماعی نسبتا خوبی برخوردارند و انگیزه بالایی برای درمان شدن دارند. بر خلاف این گروه، مبتلایان به نوع آتیپیک OCD [6]  نسبت به اختلال خود بینش اندکی دارند و آن را بیمارگونه نمی‌دانند. از دیگر ویژگی‌های این گروه، ابتلا به اختلالات شخصیتی، اختلال عمده در کارکردهای اجتماعی و انگیزه پایین برای درمان شدن است (یاریورا – توبیاس[۷] و نظیر اغلو[۸]، ۱۹۹۷).

[۱] . Stein, D. J.

[۲] . Stone, M. H.

Welkowitz, L. A..[3]

Rachman, S..[4]

 typical OCD.[5]

[۶]  .atypical OCD

 Yaryura-Tobias, J.A..[7]

  Neziroglu, F.A..[8]

[۱] . Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4^th ed., Text Revision (DSM-IV-TR)

[۲] . Obsessive-Compulsive Disorder (OCD)

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .