عنوان

مقاله مروری بر زندگی و آثار خواجه عبدالله انصاری

تعداد صفحات: ۲۸

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

قرن چهارم که دوره ی اعتلای فرهنگ و تمدن محسوب می شد با دوره ی زندگی خواجه مصادف بود. «پیرهرات ، خواجه عبدالله انصاری که در تاریخ تصوّف به عنوان یک عالم الهی و عارف ربانّی جایگاهی ارجمند دارد از نظر ادبی نیز از چهر ه های در خشان ، پیشاهنگ و مبدع به شمار می آید . آگاهی و سلطه او بر لفظ و معنی و تفسیر کلام الله مجید حدیث و علوم دینی و دانش ژرف ادبی – تازی و دری – در طبع و ذوق و حافظه شگرف و دقیق او بازهد و تجربه های عرفانی ارزشمند در آمیخته و رنگ و بوی خاص به آثار او در زمینه های گوناگون بخشیده است . قلمرو و آثارخواجه عبدالله انصاری از وعظ و خطابه و تذکیر و تفسیر و حدیت و کلام تا اخلاق و عرفان و معارف الهی و بیان اسرار و تعالیم طریقت و ترجمه ی حال و نقد اقوال مشایخ صوفیّه گسترده است . در هر میدان از این میدان ها او را سواری توانا بر سمند سخن و آشنا با فنون ادب و قواعد بلاغت می یابیم که آگاهانه در تغییر و تحوّل شیوه های نثر می کوشد تاراه های نو فراروی آیندگان بگشاید . این تلاش و جستجو نه تنها در آرایش نثر و بهره گیری از سجع و قرینه و توازن و جناس و کاربرد صنایع ادبی دیگر دیده می شود بلکه در آمیزش نثر و شعر چه در حوزه ی صورت و چه درپهنه ی معنی و طرح و قالب های ادبی متناسب با معنی و مضامین نیز مشاهده می شود . مجموع این عوامل پیر هرات را تا مرتبه ی پیشاهنگ در تاریخ تحوّل نثر فارسی دری ارتقاء می بخشد . شناخت درست جایگاه او در تاریخ ادبی ، آنگاه روشن می شود که فاصله زمانی دوران حیات او را با دوره ی رواج و اوج نثر آراسته و فنّی در نظر آوریم» (سرور مولایی، ۱۳۷۲ : ۳۳ ).

واژه های کلیدی : پیرهرات ،  خواجه عبدالله انصاری، آثارخواجه عبدالله انصاری ، تولّد و وفات خواجه عبدالله انصاری  

 فهرست مطالب

چکیده ۵
مقدّمه ۶
نگاهی اجمالی به اوضاع سیاسی و فرهنگی هرات ۷
جایگاه خواجه عبدالله انصاری در ادب فارسی ۸
۱ ) تولّد و وفات خواجه عبدالله ۹
۲ ) تبارنامه ، نام و القاب خواجه عبدالله ۹
۳ ) دوران کودکی خواجه عبدالله ۱۱
۴) دوران نوجوانی خواجه عبدالله ۱۲
۵ ) دوره جوانی ( به سوی کمال ) ۱۳
۶) سال های رنج و مشقت ۱۴
۷ ) سال های موفقّیت و پیشرفت ۱۴
۸ ) نزاع با بدعت گزاران : ۱۵
۹ ) واپسین سال های زندگی خواجه ۱۵
آثار و تألیفات خواجه عبدالله ۱۶
مشرب فکری خواجه عبدالله ۱۷
مذهب و تعصّب دینی خواجه عبدالله انصاری ۱۸
عوامل رواج تصوّف ۱۹
سفرهای خواجه عبدالله ۲۰
نثر خواجه عبدالله ۲۰
استادان خواجه عبدالله ۲۱
پیران خواجه عبدالله ۲۳
تفسیر پژوهی خواجه ۲۵
شعر و ادب خواجه عبدالله انصاری ۲۶
منابع و مآخذ ۲۷

منابع

خرمشاهی ، بهاء الدّین( ۱۳۷۳ ) ، قرآن پژوهی ، تهران : مرکز نشر فرهنگی مشرق

روان فرهادی ، عبدالغفور ( ۱۳۸۵ ) ، خواجه عبدالله انصاری ، ترجمه ی مجدالدّین کرمانی ، تهران : نشر مرکز

صفا ، ذبیح الله ( ۱۳۷۸ ) تاریخ ادبیّات در ایران ، ج ۱ ، تهران : ققنوس ، چاپ هفدهم

زرّین کوب ، عبدالحسین ( ۱۳۵۶ ) ، ارزش میراث صوفیّه ، تهران : جاویدان

——————- ( ۱۳۵۷ ) جستجو در تصوّف ایران ، تهران : امیر کبیر

——————– ( ۱۳۶۸ ) نقش بر آب ، تهران : معین

——————– ( ۱۳۸۸ ) سرّ نی ، ج ۱ ، تهران : علمی و فرهنگی ، چاپ دوازدهم

غلامرضایی ، محمّد ( ۱۳۸۸ ) ، سبک شناسی نثرهای صوفیانه ، تهران : دانشگاه شهید بهشتی

مرتضایی ، عزّت الله ( ۱۳۸۹ ) ، میبدی و کشف الاسرار ( ایرانیان و قرآن ) ، تهران : خانه ی کتاب

بورکوی ، سرژ ( ۱۳۶۰ ) ، سرگذشت پیر هرات ، ترجمه ی عبدالغفور روان فرهادی ، تهران : مولی

خطیبی ، حسین ( ۱۳۶۶ ) ، فنّ نثر در ادب پارسی ، تهران : زوّار

اسکندری ، حسین ( ۱۳۸۲ ) ، آیه های زندگی ، تهران : سروش

انصاری ، خواجه عبدالله (۱۳۶۸ ) ، طبقات الصّوفیّه ، با مقدّمه محمّد سرور مولایی ، تهران : طوس ، چاپ اوّل

مقدّمه

قرن چهار و نیمه ی اول قرن پنجم از مهم ترین دوره ی ادوار تمدّن اسلامی قابل توجّه و مطالعه است . این عصر که باید آن  را عصر طلایی تمدّن اسلامی  ایران دانست دوره ی استحصال ایرانیان از کوشش های متمادی خود در دو قرن گذشته برای بازیافتن استقلال کامل و بهر ه برداری از کوشش های علمی و ادبی برای داشتن علما و ادبای درجه اول و دوره ی شگفتی نظم و نثر فارسی است. در اواخر این دوره ی درخشان علم و ادب و آزادی افکار بود که مقدمات غلبه ی حکومت های غیر ایرانی نژاد فراهم آمد و دوران جدیدی در کشور ما که به دوره ی غلبه ی سیاسی دینی معروف ست ، آغاز شد . در همین دوران دنباله تعلیمات تصوّف اسلامی که در آغاز امر نوعی از زهد و پشمینه پوشی و ترک دنیاوی بود و سپس به صورت مکتبی است نحوه ی تفکر در شناخت حقایق عالم وجود و شهود عینی هستی مطلق در آمد ، ادامه داشت و مردان بزرگی از میان صوفیان در خراسان و دیگر نواحی ایران برخواستند. خواجه عبدالله انصاری یکی از بزرگ مردانی بود که در این دوران توانست با بهره گیری از عرفان اسلامی که دقیقاً مبتنی بر آیات و روایات دینی بود در ادبیات و نثرهایش بهره بجوید و با خلق آثار پر مضامین عرفانی سهمی چشم گیر در زبان ادبیات فارسی داشته باشد .

این عارف وارسته و آزاده از چهره های درخشان سازنده هویّت و معنویت زبان دینی و پارسی به شمار است . از نمونه های اندیشه ساز که هماره ی تاریخ در کنار سازندگان هویّت فرهنگی که زبان پارسی را به اوج اعلای خود رسانده اند ، خواهد درخشید . او از سرمایه های تاریخ اندیشه ایرانی است . از بزرگترین دلسوزان و آموزگاران نیک نهاد ، پاکی درون و برون ، انسان دوستی و آزادگی و شرافت و کرامت انسانی است . هر بند از سخنان او – هر چند کوتاه و موجز و مختصر – دفتری از اندیشه و تفکّر به روی انسان می گشاید . از نمونه های خلّاقیّت های هنری ، ادبی ، دینی و آیینی در زبان پارسی و تاریخ تصوّف و عرفان ایرانی – اسلامی است . مقام او در عرفان و تصوّف ، مقامی والا و قابل اعتناست. او از تأثیرگذاران تجربه های عرفانی و سنّت های ادبی ، عرفانی ، هنری و فرهنگ پارسی – اسلامی است . او از میراث داران سده های عرفانی پیشین است که به صورت زهد ، عشق و ملامت تبلیغ می شده است . پرتو معنویّت او تا بدان حد است که برخی سخنان او ورد زبان ها و زینت بخش سخنان سخنوران و دعای مستمندان است . گفتار او آرام بخش روان و روشنی ضمیر و تسلّای خاطر علاقه مندان است . آموزه های عرفانی او همواره بر آزادگی ، انسان دوستی ، خوش بینی و پاکی روح و روان آدمی بوده است.

  نگاهی اجمالی به اوضاع سیاسی و فرهنگی هرات

قرن چهارم که دوره ی اعتلای فرهنگ و تمدن محسوب می شد با دوره ی زندگی خواجه مصادف بود. «خراسان و شهرهای آن از جمله هرات به هنگام زاده شدن خواجه عبدالله انصاری از نظر علوم و معارف اسلامی در اوج شکوفایی بود. مفسّران ، محدّثان و فقیهان بزرگ از آن سامان برخاسته بودند . مدارس علوم دینی متعددی در شهری واحد وجود داشت. مشتاقان و طالبان علوم در طلب علم و کسب فضائل از مدرسه ای به مدرسه دیگر و از شهری به شهر دیگر می شتافتند تنها در هرات از اوان کودکی عبدالله انصاری ده ها تن از علما و مفسّران و محدثان و فقهای بزرگ نامی زندگی می کردند که عبدلله با مراجعه به آنان و تلمّذ نزد آنان از سفربه شهرهای دیگر بی نیاز بود و این بی نیازی تا آنجا بود که چون عبدالله در سال ۴۱۷ هجری به نیشابور مسافرت کرد نه تنها به دان پایه از علم و فضل نایل آمده بود که بتواند بر بعضی از محدثان آن شهر ایراداتی بگیرد و موجب شگفتی آنان شود ، بلکه خود بنا به درخواست علمای آن شهر بر آنان حدیث املا کند»(خرمشاهی، ۱۳۸۶، مقدّمه : ۵ ).

«هم زمان با اعتلای علوم دینی در خراسان تصوّف و عرفان نیز در شهرهای مختلف آن به چنان اوجی رسیده بود که شیخ بزرگ مکه ، ابوالحسن سیروانی ، به مریدان و صوفیان توصیه می کرد تا به زیارت و دیدار پیران و مشایخ خراسان بروند . بسیاری از مشایخ بزرگ که در سده چهارم هجری در خراسان می زیستند و خراسانی الاصل بودند ، یا خود شاگردومرید مشایخ پیشین بودند یا دیدار و زیارت آن ها را درک کرده بودند ، یا آن که به یک واسطه با آن پیوند و نسبت می یافتند . در ایّام کودکی و نوجوانی پیرهرات چند تن از مشایخ بزرگ چون ابوالعباس قصّاب آملی ، خرقانی ، ابوسعیدابوالخیر و ابن باکویه شیرازی در قید حیات بودند که عبدالله به زیارت و دیدار آنان ، جزابوالعباس قصاب آملی نائل شد و قشیری را شاید او خود به سبب اعتقاد نخواست دیدار کند»( همان : ۶ ).

«خانقاه های متعدد صوفیان چه در هرات و چه در نیشابور و چه در شهرهای دیگر خراسان نه تنها محلّ اجتماع مشایخ صوفیّه و مریدان و مراکز رفت و آمد و حلقه ی ارتباطی مشایخ بود ، بلکه از جهت نشرو ترویج معارف اسلامی و عرفانی و تعلیم و ارشاد مریدان سهمی کمتر از مدارس علوم دینی نداشت . کثرت خانقاه ها و کثرت عدد صوفیان در دوره ی کودکی و جوانی عبدالله انصاری در خراسان به ویژه در هرات و نیشابور به اندازه ای است که این گمان را بر می انگیزد که بیشتر مردم یا خود صوفی بوده اند یا به این گروه ارادت می ورزیده اند . در واقع نیز پی آمد بر خوردها بی تکلف و دور از ریا و تظاهر صوفیّه و حسن عقیدت و معاملت آنان با مردم همراه با آزادگی های خاصی که نتیجه ی تعالیم صوفیّه است خانقاه ها و مشایخ را از چنان حرمت و قبول در میان عامه ی مردم برخوردار کرده بود که حتّی پادشاهان و امرا و وزرا نیز سر ارادت بر آستان آنان فرود می آوردند و برای جلب حمایت و قبول مردم به دیدار مشایخ می شتافتند با وجود چنین قبول عظیم بود که مشایخ صوفیّه توانستند در برابر مخالفت های پیدا و پنهان مخالفان که بیشتر آن ها اصحاب مذاهب و فقها بودند ، پایداری کنند .

هرات چه پیش از زاده شدن خواجه عبدالله و چه در دوره ی نوجوانی او یعنی دوره ی قدرت استادان بزرگش چون جارودی و خواجه امام یحیی عمار ، شاهد برخوردهای شدید اهل حدیث ، پیروان احمد حنبل با اشعریان و شافعیان و اهل کلام و اصحاب راٌی بودکه پس از آن نیز ادامه یافت . در حقیقت خواجه عبدالله نه در مجالس تفسیر و تذکر ووعظ جانشین استاد خویش امام یحیی عمار شده بود بلکه راه و روش او و استاد دیگر خود قاضی ابومنصور ازدی را نیز با شدّت بیشتر در مورد مخالفان برگزید و محنت ها و مصیبت های بزرگ را در این راه به جان خرید»( همان: ۷).

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .