عنوان

مقاله توسعه فیزیکی شهری

تعداد صفحات:۲۷

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در حال حاضر اکثر شهرها به خاطر محدودیت­های فیزیکی توسعه­ی شهری با مقوله توسعه فیزیکی در گیرند. توسعه فیزیکی و رشد جمعیتی شهرهای ایران تا چند دهه­ی پیش روند افزایشی هماهنگ و متعادلی داشته است. تحولاتی که در حوز­ه­های اقتصادی و اجتماعی صورت گرفته، رشد و توسعه فضایی شهرها را به شدت تحت تاثیر قرار داده است (حسین اف،۹۲:۱۳۸۲). با توجه به افزایش گرایش به شهرنشینی، شهرها برای پذیرش جمعیت نیاز به زمین­های وسیع و گسترده­ای دارند، که این زمین­ها از ترکیب واحدهای توپوگرافی و ژِئومورفولوژی تشکیل شده­اند. هر اندازه که شهرها توسعه یابند و گسترش پیدا کنند برخورد آنها با واحدهای توپوگرافی و ژئومورفولوژی و موضوعات مربوط به آنها زیادتر می شود.(مشهدیزاده، ۴۷:۱۳۷۴). گرچه مناطق شهری چهار درصد از سطح خشکی های زمین را تشکیل می دهند ولی توسعه­ی نامنظم شهری می­تواند سبب تغییرات گسترده­ای در شرایط محیطی کاربری­های دیگر شود. توسعه نامنظم شهری اثرات مخربی بر شهرها و محیط اطراف آنها می­گذارد، که از جمله می­توان به ناهمگونی چشم اندازهای طبیعی و از دست رفتن زمین­های کشاورزی اشاره کرد (Batisand and Yarnal2008:2). به طور کلی مکان­یابی، فعالیتی است که منابع طبیعی و انسانی یک منطقه را برای یک کاربری خاص مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد. عوامل موثر در انتخاب مکان بسیار متنوع و متعددند. برخی عوامل ثابت و برخی دیگر متغیر و پویا می­باشند (قرخلو و همکاران،۵:۱۳۸۹). شاخص­های مورد استفاده در مکان یابی، نسبت به نوع کاربرد آنها، متفاوت هستند اما همه­ی آنها در جهت انتخاب مکان مناسب همسو می باشند. استفاده از این شاخص­ها نیاز به داشتن اطلاعات صحیح و کامل از مکان مورد مطالعه است و دستیابی به اطلاعات، نیازمند تحقیقاتی گسترده و جامع است (فخری،۵۲:۱۳۷۸).

درطی روند پویایی توسعه فیزیکی شهر محدوده­های فیزیکی و فضاهای کالبدی آن در جهات عمودی وافقی از حیث کمی و کیفی بطور مداوم گسترش می­یابند و دچار تحول می­گردند. توسعه فیزیکی شهرها درایران با توجه به رشد جمعیت و تحولات جدید تغییرات بسیاری را پذیرفته­اند. با توجه به افزایش گرایش به شهرنشینی، شهرها برای پذیرش جمعیت نیاز به زمین­های وسیع و گسترده­ای دارند، که این زمین­ها از ترکیب واحدهای توپوگرافی و ژِئومورفولوژی تشکیل شده­اند. هر اندازه که شهرها توسعه یابند و گسترش پیدا کنند برخورد آنها با واحدهای توپوگرافی و ژئومورفولوژی و موضوعات مربوط به آنها زیادتر می شود.(مشهدیزاده، ۴۷:۱۳۷۴). در گذشته در مکان­گزینی شهرها بیشتر به مطالعات انسانی و اجتماعی اکتفا می­شد ولی امروزه غفلت از مطالعاتی نظیر زمین شناسی، ژِئومورفولوژی، هیدرولوژی و … خسارات هنگفتی را برای شهرها در پی خواهد داشت(نگارش، ۱۳۸۲). یکی از اهداف مهم تهیه طرح­های توسعه شهری، توسعه سنجیده شهرها بوده است و این انتظاز منطقی از آن هست که برای انتخاب محورهای توسعه شهری، در مطالعه فیزیکی شهرها، شرایط ژئومورفولوژیک، زمین­شناسی، آب و هوا شناسی و ….. و ارتباط و تاثیر متقابل این پدیده­ها بر یکدیگر بررسی شود. در راستای توسعه شهری، در صورتی که به اصول و مکانیسم­های فرآیند­های ژئومورفولوژیک، زمین­شناسی و مورفودینامیک محیط توجه نشود، تعادل ژئومورفولوژیک محیط بهم خورده و باعث بروز خطرات بزرگی می­شود ، به دنبال آن تلفات و خسارات جبران ناپذیری را ایجاد می­کند( بخشنده نصرت، ۱۳۷۸: ۳۸۵). در دهه­های اخیر، عوامل اکولوژیکی در توسعه شهرها توجه بیشتری را به خود معطوف داشته است و به عنوان یکی از پایه­های اساسی جهت توسعه شهرها معرفی می­شود. در این رابطه رعایت عوامل طبیعی و مطابقت دادن توسعه شهرها با آن، از اقدامات اساسی جهت مقابله با حوادث طبیعی و حتی ممانعت از مخاطرات طبیعی نظیر( سیل ،زلزله ، نشست ، ریزش،لغزش، بالا آمدن سطح آب های زیر زمینی و …) بشمار میرود( عزیزپور، ۱۳۷۵: ۳ ).

واژه های کلیدی:توسعه شهری، توسعه فیزیکی شهری،نظریات توسعه فیزیکی شهر، متغیرهای موثر در مکان­یابی توسعه­ ی فیزیکی شهرها

 فهرست مطالب

چکیده ۵
مقدمه ۷
شهر ۹
برنامه ریزی ۱۰
برنامه ریزی شهری ۱۱
کاربری اراضی ۱۱
رشد و توسعه شهری ۱۲
مفهوم توسعه فیزیکی ۱۲
فضای شهری ۱۳
بافت شهری ۱۴
نظریات مورفولوژیکی و توسعه فیزیکی شهر ۱۴
توسعه فیزیکی شهر از دیدگاه اکولوژیک ۱۵
نظریه های هسته های متعدد شهر یا شهر چند هسته ای ۱۵
نظریه ساخت دوایر متحدالمرکز ۱۶
نظریه ساخت ستارهای شکل ۱۶
نظریه محوری یا توسعه قطاعی شهر ۱۷
نظریه شهر خطی ۱۷
متغیرهای موثر در مکانیابی توسعه ی فیزیکی شهرها ۱۷
مقدمه ۱۷
۱) ژئومورفولوژی ۱۸
۲) جنس خاک ۱۸
۳) قابلیت خاک ۱۹
۴) شیب ۱۹
۵) باد ۱۹
۶) آبهای زیرزمینی ۲۰
۷) ارتفاع ۲۰
۸) رعایت حریم گسل ۲۰
۹) جهت های جغرافیایی ۲۱
۱۰ )حریم رودخانه ها ۲۱
نتیجه گیری ۲۲
منابع و مآخذ ۲۳

منابع

– حسین اف اف م(۱۳۸۲) برنامه­ریزی و ساخت شهرهای کوچک، ترجمه غلامرضا خسرویان،چاپ اول، تبریز، نشر فروزنش.

– مشهدیزاده دهاقانی، ناصر(۱۳۸۳) تحلیلی از ویژگی­های برنامه­ریزی شهری در ایران، انتشارات دانشگاه علم صنعت ایران، تهران.

– فخری، مجید(۱۳۷۸) تحلیل تناسب اراضی برای مکان­گزینی پادگان­های لجستیک با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران دانشگاه تربیت مدرس.

– قرخلو،مهدی، محمود داودی، سید مجدالدین زندوی و حسن علی جرجانی، (۱۳۸۹). مکان­یابی مناطق بهینه­ی توسعه فیزیکی شهر بابلسر بر مبنای شاخص­های طبیعی، مجله جغرافیا و توسعه، شماره ۲۳٫

– باستیه ژان و دزر، برناردز، شهر(۱۳۷۷)، مترجم علی اشرفی، نشر دانشگاه هنر، تهران.

– فرج زاده، کرامت(۱۳۸۵) تحلیل و بررسی توسعه فیزیکی شهر یاسوج، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا  و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران.

– شکویی، حسین(۱۳۷۵) اندیشه­های نو در فلسفه جغرافیا، انتشارت سازمان جغرافیا و کارتوگرافی و گیتا    شناسی تهران.

– شکویی، حسین(۱۳۶۵) اکولوژی شهری و جغرافیای اجتماعی شهر­ها، انتشارات جهاد دانشگاهی تهران.

– شکویی، حسین ( ۱۳۷۴ )، دیدگاه­های نو در جغرافیای شهری، انتشارات سمت تهران.

– عزیزپور، ملکه (۱۳۷۵) توان سنجی محیط طبیعی و توسعه فیزیکی شهر (الگوی مناسب توسعه شهر   تبریز)، پایان نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

– نگارش، حسین(۱۳۸۲) کاربرد ژِئومورفولوژی در مکان­گزینی شهرها و پیامد­های آن، مجله جغرافیا و توسعه.

– نگارش، حسین(۱۳۸۴) زلزله، شهرها و گسل ها، مجله پژوهش های جغرافیایی، شماره ۵۲٫ دانشگاه تهران.

– بخشنده نصرت، عباس (۱۳۷۸ ) مسائل توسعه پذیری در شهرهای کوچک حوزه دریاچه ارومیه ،  مجموعه مقالات شهرهای جدید، فرهنگ جدید در شهرنشینی، شرکت عمران وشهرهای جدید، وزارت مسکن و شهرسازی.

– حیدری، مهناز (۱۳۸۵) تحلیل برنامه­ریزی توسعه فیزیکی شهر کوهدشت، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان.

– سعیدی و همکاران(۱۳۸۹) مدل سازی توسعه کالبدی و تعیین مکان بهینه برای اسکان جمعیت شهر سردشت تا افق ۱۴۰۰ به روش دلفی و منطق بولین در سیستم اطلاعات جغرافیایی ،مجله مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه ای، شماره ششم،

  مقدمه

شهرنشینی و توسعه فضایی- کالبدی متاثر از توزیع فضایی جمعیت٬ انواع عوامل طبیعی (اقلیم٬ خاک٬ ژئومورفولوژی و….) و انسانی ( جمعیت٬ اقتصاد٬ فرهنگ٬ سیاست و….) در عرصه زندگی بشری به عنوان ویژگیهای جهانی از قرن ۱۸ میلادی٬ روند تکاملی را طی کرده و در قرن ۲۰ شدت یافت٬ در قرن ۲۱ میلادی نیز شاهد شهرنشینی گسترده با بیش از ۶۲ درصد خواهیم بود (باستیه٬ ۱۳۷۷ :۲۳۹ ). تراکم بیش از اندازه جمعیت، تمرکز فعالیت­ها وفراوانی ساخت و سازها، رشد و گسترش فیزیکی کانون­های شهری و تخریب اکوسیستم طبیعی را در پی داشته است. هر چند توسعه شهر در کشورهای صنعتی در قرون گذشته به آرامی صورت گرفته است اما در کشورهای در حال توسعه بعد از جنگ جهانی دوم صورت گرفته است وشهرهای کشورهای در حال توسعه با شتاب و سرعت بیشتری از شهرهای ممالک صنعتی توسعه می­یابند (شکویی ٬ ۱۳۶۵ :۱۷۶ ). لذا مطالعه اینگونه مسائل و آگاهی از کم و کیف آنها یکی از مهمترین وظائف برنامه­ ریزان شهری می­باشد. لازم به ذکر است که در دهه­های اخیر شهرهای ما (بخصوص شهرهای بزرگ) به خوبی گسترش یافته­اند. این گسترش کالبدی یا انفجار کالبدی در بسیاری از موارد بیش از انفجار جمعیت بوده است. یعنی نسبت افزایش سطح بیش از افزایش جمعیت می­باشد. در وهله اول این گسترش به نظر منطقی و طبیعی می­آید چون با رسیدن جمعیت به آستانه­های جدید تاسیسات و تسهیلات مورد نیاز و تقاضای جامعه شهری تامین می­باشد که تناسب ساده با افزایش جمعیت ندارد ولی میتواند دامنه­ای بس وسیع­تر از آستانه موجود را پاسخگو باشد (فرج زاده ٬ ۱۳۸۵ : ۱۲ ). استقرار و پیدایش یک شهر بیش از هر چیز تابع شرایط و موقعیت جغرافیایی است، زیرا عوارض و پدیده­های طبیعی در مکان­گزینی، حوزه نفوذ، توسعه فیزیکی و مورفولوژیک شهری اثری قاطعی دارند. پدیده های طبیعی گاه به عنوان عوامل مثبت و گاه عوامل منفی و بازدارنده عمل می کنند( ثروتی و دیگران، ۱۳۸۸: ۲۷) . عدم سازگاری محیط طبیعی در توسعه شهرها می­تواند زمینه­های ایجاد مخاطرات گوناگون طبیعی را فراهم سازد همچنین بستر طبیعی قادر است در رابطه با عوامل آب و خاک ، شیب ، آب و هوا و ….. محدودیت هایی را برای توسعه فیزیکی شهرها ایجاد نماید( عزیزپور، ۱۳۷۵: ۶۸).

فرهنگ مادی ومعنوی شهری، حاصل دستاورد بزرگ کانون تمدن­ساز از چند هزار سال پیش تاکنون بوده است و دستیابی به رفاه و آسایش فزاینده در محیط زیست شهری، از دغدغه­های فکری فرهیختگان به­ویژه کارشناسان آشنا به مسائل شهری در دو قرن اخیر می­باشد. با گذشت زمان، نابودی منابع طبیعی شهری، از جمله زمین­های کشاورزی و منابع آبها، توسعه ناموزون آن، فقدان مدیریت کار آمد شهری با وضعیت نابرابری زای اقتصادی، مهاجرت سیل آسای جمعیت روستایی به شهرها تراکم و فشردگی این مهاجرین در محله­های مختلف و جدائی­گزینی در شهرها، از مسائل و معضلاتی است که چشم انداز ناپایداری را بر شهرها تحمیل کرده است (مهندسین مشاور امکو ٬ ۱۳۷۹ :۱۵ ). چنین تحولی موجب گستردگی محدوده خدماتی شهرها شده که انبوه جمعیت شهری را بـا سطوح طبقات اجتماعی متفاوت در خود جای داده است. با پویش فزاینده و سریعی کـه در ساخت کالبدی شهر، از سال ۱۳۵۰ به بعد یعنی اوج دوره رشد شهرها و هرج و مرج توسعه کالبدی شهری ایران، آن چنان وسعت می­یابد که حتی تدوین قوانین سخت و برخورد قهرآمیز شهرداری­ها نیز از بروز آن عاجز می­ماند. نتیجه آنکه شهرهای ایران به خصوص بافت کـالبدی آنها، منشاء و بستر ناپایداری در شهرها می­گردد. تغییرات کالبدی و تحولات فضایی شهرها، چنان سریع و شتابنده عمل کرده است که پس از دوره­ای کوتاه، اکنون شهرهای کشور، نه تنها توانایی حفظ ویژگی­های سنتی و اصیل، خود را ندارند، بلکه اصول تازه و علمی نیز بر کالبد آنها و رشد و توسعه آیندشان با مشکلات بسیاری همراه است(نصیری،۵۴:۱۳۸۴). بیشتر شهرها در گذشته به صورت طبیعی رشد کرده­اند، یعنی توسعه شهر بدون برنامه­ریزی آتی انجام شده و شهر به صورت افقی توسعه یافته است. در رشد طبیعی شهر، سیستم جاده­ای، پارک­ها، مدارس، زمین­بازی و… بدون نظم و ملاحظات توسعه آتی شهر ایجاد می­شدند. امروزه توسعه فیزیکی نابسامان و بی­رویه یکی از مشکلات شهر و شهرنشینی جهان سوم در دوران معاصر است. به طوری که طی فرایندی مداوم، محدودیتهای فیزیکی و فضاهای کالبدی شهر در جهات عمودی و افقی به لحاظ کمی و کیفی رشد می­یابد و اگر این روند سریع بی­برنامه باشد، ترکیبی نامناسب از فضاهای شهری مشکل­زا خواهد انجامید و با عوارضی مثل بی­نظمی فضایی، گسترش فقر و نابرابری، فرسایش و آلودگی محیط زیست، کاهش زمینهای کشاورزی و ناامنی اجتماعی همراه خواهد بود. به همین دلیل موضوع رشد و توسعه فیزیکی و نحوه برنامه­ریزی و مدیریت آن به یک مساله مهم سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در کشورهای مختلف از جمله ایران بدل شده و عموم مسوولان، مدیران و کارشناسان را به جست و جوی چاره برای حل برانگیخته است (حیدری،۱۰:۱۳۸۵). توسعه فیزیکی و ناموزون شهرها بیشتر به سیاست­های اداری روستا-شهر وابسته بوده، روند بورس بازی، معاملات اقماری زمین نیز از عوامل اصلی در توسعه فیزیکی ناموزون شهرها محسوب می­شود. هم­اکنون یکی از مشکلات تمام شهرها، رشد شهرنشینی و به تبع آن گسترش شاخک­های خزنده شهری بر اراضی پیرا شهری است که پیامد­هایی چون: حاشیه­نشینی، نابودی اراضی کشاورزی، افزایش جمعیت شهرها، عدم امکان پاسخگویی برای برخی از خدمات و کاربری­ها در شهر، گسستگی بافت­های فیزیکی، مشکلات زیست محیطی، خصوصا آلودگی و نابسامانی سیمای شهری داشته است (سعید آبادی و همکاران،۴۴:۱۳۸۹). توسعه فیزیکی -کالبدی یک سیستم شهری تحت تاثیر عوامل مختلف قرار می­گیرد که یکی از مهمترین این عوامل ویژگی­های محیط طبیعی، یعنی بستری که شهر بر روی آن قرار گرفته می­باشد، عواملی مانند: اقلیم، ژٍئومورفولوژی، منابع آب، خاک… در توسعه یک شهر نقش بسیار تعیین کننده و مهمی را می­توانند بر عهده داشته باشند (فریادی و همکاران،۲:۱۳۸۶).

شهر [۱]

شهر و شهرنشینی روند اجتماعی برجسته‌ای است که بیشتر موجب دگرگونی در روابط متقابل انسان با محیط و با انسان­های دیگر شده است. در حقیقت تغییر در واکنش‌های انسان‌ها نسبت به هم و نسبت به محیط، به تحول اجتماعی و دگرگونی فضائی امکان داده که نمود عینی آن به صورت یک پدیده نو که اصطلاحاً (شهر نامیده می‌شود ) نمایان گردیده است. ویژگی­های شهر و مفهوم آن در دوره‌های مختلف تاریخی و مناطق مختلف یکسان نبوده و مفهوم آن در هر دوره و مناسب با هر سرزمینی در مسیر تاریخ تفاوت­هایی را نشان می‌دهد. امروزه تعریف جامعی از شهر که بتواند شامل کلیه شهرهای جهان باشد مشکل­ست، چرا که شهرها به سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی همسان وابسته نبوده و نکات مشترکی بین آنها وجود ندارد. بنابراین هر یک از جغرافی دانان بنا به ادراک و برداشت خود تعریفی از شهر کرده­اند ( فرید، ۱۳۸۲ : ۱ ). در واقع شهر زیستگاهی است انسان ساخت و در زیر یک قدرت سیاسی مشخص که تمرکز جمعیتی نسبتاً پایداری را در درون خود جای می‌دهد، فضاهای ویژه بر­اساس تخصص‌های حرفه‌ای به وجود می‌آورد تفکیکی کما بیش مشخص میان بافت‌های مسکونی و کاری ایجاد می‌کند و فرهنگی خاص را به مثابه حاصلی از روابط درونی خویش پدید می‌آورد که درون خود خرده فرهنگ‌های بیشماری را حمل می‌کند( فکوهی، ۱۳۸۳: ۲۸-۲۹ ). با این­ همه شهر اجتماعی است با تعداد و تراکم معین و متناسب جمعیت، با بافت و ساختار کالبدی یکپارچه و بهم پیوسته اعم از محلات، کوی‌ها، و یا مناطق مسکونی، فضاهای فرهنگی، بازرگانی، تولیدی، اداری، ارتباطی، کشاورزی و نظایر آنها که اکثریت ساکنان شاغل دائمی آن در مشاغل غیر کشاورزی بکار اشتغال داشته و بر اثر تمرکز تولید و خدمات فرامحلی، کانون سیاسی-اجتماعی، فرهنگی، اداری، مواصلاتی، و مرکز مبادلات اقتصادی و تأمین نیازهای حوزه جذب و نفوذ فضای پیرامون خود نیز می‌باشد ( نظریان،۱۳۸۳: ۴-۱ ). شهر به مثابه بخشی از سلسله مراتب سیستم فضایی و تقسیمات سیاسی– جغرافیایی هر کشور بر­اساس شاخص­های مختلفی مانند: نوع حکومت، مدیریت، سطح آگاهی، علاقه­مندی اجتماعی و مشارکت مردم در نظام تصمیم­گیری شکل می­گیرد( زاهدی­فر، ۱۳۷۳ : ۱۰ ).

[۱] – City

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .