عنوان

مقاله اعجاز علمی و تشریعی قرآن کریم درتفسیر ابن عاشور

تعداد صفحات:۶۲

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

محمد بن طاهر ملقب به ابن عاشور، مفتی مالکی مذهب بوده و تفسیر بزرگ التحریر و التنویر را نگاشته و در مقدمه آن به مبحث باب اعجاز قرآن، پرداخته است. از بین کتاب‌ها و مکتوبات حاضر، چنین به دست آمد که بر روی این تفسیر، پیرامون مبحث اعجاز، بررسی صورت نپذیرفته است.

ابن عاشور در قسمت دهم از مقدمه تفسیر التحریر والتنویر، ذیل چهار عنوان به وجوه اعجاز پرداخته است: ۱-درجه عالی بلاغت و بالاترین سطح نظم زبان عربی که مفید کلمات معنی دار با اغراض بلاغی باشد۲- نوآوری های بلاغی و فن نظم و چینش آیات در چارچوب زبان عربی، به گونه ای که قبل از قرآن در نزد مردم عرب زبان سابقه ای نداشته است. ابن عاشور، تعبیر«نوآوری‌های قرآن» را برای این وجه به‌کار می‌گیرد. ۳-معانی حکیمانه، اشاره به حقایق علمی وعقلی که عقول بشر در عهد نزول قرآن ونیز حتی در دوره های بعد، به آنها راه نیافته بود. ۴- اعجاز غیبی.در این مقاله به وجوه سوم اعجاز می پردازیم.

ابن عاشور با تعریفی که از علم دارد، اعجاز علمی قرآن و اعجاز تشریعی آن را کنار یکدیگر و در وجه سوم از وجوه اعجاز بیان می‌کند. ایشان می‌گویند علم دو نوع است؛ علم حقیقی و اصطلاحی، علم اصطلاحی به علمی گفته می‌شود که عالم به آن علوم در هر عصری که باشد همواره مورد احترام و تواضع دیگران قرار می‌گیرد. این علم در هر دوره‌ای و نزد هر ملتی متغیر است و هیچ ملتی نیست که بی‌بهره از آن باشد. اما علم حقیقی همان معرفت است که به وسیله آن، انسان به کمال خویش و قله معارف و درک حقایق می‌رسد. هردوی این علوم موجب کمال بشری است و صاحبان آن‌، بر دیگران برتری دارند و بین آن دو رابطه عموم و خصوص من وجه برقرار است. قرآن کریم هردوی این علوم(حقیقی و اصطلاحی) را داراست.[۱] اما علم اصطلاحی نیز خود به دو بخش تقسیم می‌شود؛ بخشی که برای ادراک آن، فهم و سمع بشر عادی هم کفایت می‌کند و بخشی که درک آن محتاج علم به قواعد علوم است و به تدریج، با پیشرفت علم، شکوفا می‌شود.[۲] با این بیان او نکته‌‌ای قابل استخراج است و آن اینکه ایشان به استمرار اعجاز علمی قرآن معتقد است.

ابن عاشور به اعجاز تشریعی قرآن به صورت مستقل اشاره نکرده و در تفسیر خویش، نمونه های فراوانیرا هم که به نکات ادبی و اخلاقی و احکام و معارفی برخورد می‌کند به توضیح و تبیین آن‌ پرداخته اما صراحت به اعجاز نمی‌کند.

واژه های کلیدی: ابن عاشور، تفسیر التحریر و التنویر، اعجازعلمی، اعجاز تشریعی

فهرست مطالب

چکیده ۸
مقدمه ۹
معرفی ابن عاشور ۱۱
معرفی تفسیر التحریر و التنویر ۱۱
وجوه اعجاز درتفسیر التحریر و التنویر ۱۲
اعجاز علمی ۱۳
۱٫ تعریف اعجاز علمی ۱۴
۲٫یک اشکال شاطبی در باب مسائل علمی قرآن و نقد آن توسط ابن عاشور ۱۵
۳٫ تمایز قرآن با معجزات دیگر انبیا از نگاه ابن عاشور ۱۷
۴٫ روایت نبوی در اثبات وجود اعجاز علمی در قرآن و استمرارآن ۱۸
۵٫ گستره علوم مرتبط با قرآن ۱۹
۶٫ مراد از آیه «تبیانا لکل شیء »در التحریر والتنویر ۲۰
۷٫ قول به تفصیل و شرط تطبیق صحیح علوم با آیات قرآن ۲۰
۸٫ کمیت آیات مربوط به اعجاز علمی در تفسیر التحریر والتنویر ۲۲
۹٫ تصریح ابن عاشور به آیات مربوط به اعجاز علمی ۲۲
۹-۱٫ حروف مقطعه ۲۲
۹-۲٫ اخبار علمی مطابق با واقعیت تاریخی ۲۳
۹-۲- ۱٫ غرق شدن فرعون در دریا و سالم ماندن جسم او ۲۴
۹-۲-۲٫ “ملک”، لقب پادشاهان عصر حضرت یوسف ۲۴
۹-۲-۳٫ تقویم عصر اصحاب کهف ۲۵
۹-۳٫ اخبار علمی پیرامون خلقت انسان ۲۶
۹-۳-۱٫ سلاله ۲۶
۹-۳-۲٫ لقاح نطفه ۲۶
۹-۳-۳٫ علقه ۲۷
۹-۳-۴٫ تاریکی سه گانه شکم مادر ۲۷
۹-۳-۵٫ مراحل رشد جنین ۲۷
۹-۴٫ اخبار علمی پیرامون آسمان ها و زمین (کیهانی) ۲۸
۹-۴-۱٫ پیوستگی وگسستگی زمین وآسمان ها( رتق و فتق) ۲۹
۹-۴-۲ .نورانی نبودن ذاتی کره ماه ۳۰
۹-۴-۳٫ کروی بودن زمین ۳۰
۹-۴-۴ .گردش زمین به دور خورشید ۳۲
۹-۴-۵ . سایه ۳۴
۹-۴-۶٫ سقف بودن آسمان ۳۴
۹-۴-۷٫ مدار حرکت اجرام آسمانی ۳۵
۹-۵ . نزول باران به مقدار ثابت در هر سال ۳۵
۹-۶٫ اصول استدلال عقلی ۳۶
۱۰٫ آیات اعجاز علمی و عدم تصریح ابن عاشور ۳۶
۱۰-۱٫جاذبه زمین ۳۶
۱۰-۲٫ اعماق کوه‌ها ۳۹
۱۰-۳٫ کوچکتر شدن سطح زمین ۳۹
۱۰-۴٫ عدم اختلاط آب دو دریا ناشی از تفاوت چگالی آب شیرین و شور ۴۰
۱۰-۵٫ سرعت حرکت خورشید ۴۰
۱۱٫ تفسیر علمی آیات از منظر ابن عاشور ۴۱
۱۱-۱ .آسمان‌ها ۴۱
۱۱-۲٫ گسترش زمین ۴۱
۱۱-۳٫ رعد و برق و باران ۴۲
۱۱-۴٫چشمه و سفره‌های زیر زمینی ۴۲
۱۱-۵٫ باد ۴۲
۱۱-۶ .گردش خون ۴۳
۱۱-۷٫ اختلاف رنگ پوست ۴۳
۱۱-۸ .خواب ۴۳
۱۱-۹ .مروارید ۴۳
۱۱-۱۰٫ حریر ۴۴
۱۱-۱۱ .شیشه ۴۴
۱۱-۱۲٫ آهن ۴۴
۱۱-۱۳٫ سراب ۴۵
جمع‌بندی ۴۶
اعجاز تشریعی ۴۷
۱٫ تعریف اعجاز تشریعی ۴۷
۲٫علت تشریع احکام شرعی در قرآن ۴۷
۳٫اهداف هشتگانه قرآن از نگاه ابن عاشور ۴۸
۴٫ نمونه‌هایی از اعجاز تشریعی در قرآن ۵۱
۴-۱٫ دعوت به توحید ۵۱
۴-۲٫نیکی به والدین ۵۱
۴-۳٫ رعایت عدالت اجتماعی ۵۲
۴-۳-۱٫ توزیع عادلانه اموال در بین مردم به ویژه نیازمندان ۵۲
۴-۳-۲٫حق زنان و دختران در تقسیم ارث ۵۳
۴-۳-۳٫رعایت حقوق یتیمان ۵۳
۴-۴٫ تحریم ربا ۵۴
۴-۵٫ تلاش در جهت آزادی اسرا ۵۵
۴-۶ تحریم سخن گفتن به نجوا ۵۵
۴-۷٫ تحریم ازدواج‌های جاهلی ۵۶
۴-۸٫ ادای امانت به صاحب آن ۵۶
۴-۹٫ توقف در مواجهه با شبهات ۵۷
۴-۱۰٫ تحریم زنا ۵۷
۴-۱۱٫ نهی از قتل نفس ۵۷
۴-۱۲٫ نهی از تبذیر ۵۸
جمع‌بندی ۵۸
نتیجه‌گیری کلی ۵۹
فهرست منابع ۶۰

 منابع

قرآن کریم (ترجمه مکارم)

­­­­­­­­­­­­­­­­معرفت، محمد هادی .تفسیر و مفسران. قم: انتشارات تمهید، چاپ هفتم،(۱۳۹۱ه.ش).

____________.علوم قرآنی. قم: موسسه فرهنگی تمهید، چاپ پنجم،(۱۳۸۳ه.ش).

رضایی اصفهانی، محمد علی. پژوهشى در اعجاز علمى قرآن. رشت:کتاب مبین، چاپ دوم،(۱۳۸۱ش).

اعظم شاهد، رئیس. اعجاز قرآن از دیدگاه مستشرقان. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول (۱۳۸۶ه.ش).

هاشم زاده هریسی، هاشم. اعجاز علمی قرآن. تهران: سازمان اوقاف و امور خیریه، چاپ اول، (۱۳۹۲ه.ش).

اسلامی، عبد الصمد کشف اسرار و اعجاز قرآن با علوم جدید چاپ دوم( تبریز: انتشارات احرار تبریز۱۳۸۹

مکارم شیرازی، ناصر. تفسیر نمونه. تهران‏: دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ( ۱۳۷ ه.ش‏).

____________. قرآن و آخرین پیامبر. تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم، (۱۳۷۵ه.ش).

____________. مثال هاى زیباى قرآن (امثال القرآن). قم: نسل جوان، چاپ اول، (۱۳۷۸ه.ش).

رافعی، مصطفی صادق. اعجاز قرآن و بلاغت محمد(ص). (ترجمه عبد الحسین ابن الدین)، تهران: انتشارات جامی، اول، (۱۳۷۸ش).

جمعی از نویسندگان مرکز فرهنگ و معارف اسلامی. علوم القرآن عند المفسرین. قم: انتشارات دفتر تبلیغات، چاپ اول ،(۱۳۷۴ه.ش).

مقدمه

تفسیر و اعجاز علمی قرآن کریم از مسائل علوم قرآنی است که همواره طرفداران و مخالفان زیادی با دلائل خاص خود، در این باره قلم زده‌اند. بحث از اعجاز علمی قرآن کریم دیرتر از سایر وجوه مانند اعجاز بیانی مطرح شد وعلت آن این بود که فهم اعجاز علمی بسیاری از آیات قرآن کریم ممکن نبود مگر بعد از پیشرفت دانش بشری که از نیمه ‌های قرن گذشته این پیشرفت به اوج خود رسید. در این دوره، بسیاری از اختراعات و اکتشافات علمی در عرصه‌های مختلف از جمله اختراع هواپیما، سفینه و ماهواره‌ها، به ظهور پیوست. با این اکتشافات و اختراعات، از حقایق علمی فراوانی که در قرآن بدان‌ها اشاره شده بود و فهم دقیق آن تا این اواخر برای بشر ممکن نبود، پرده برداشت. و به دنبال آن بحث از اعجاز علمی قرآن کریم نیز رونق گرفت.[۱] برخی مستشرقان، بحث از اعجاز علمی قرآن کریم را مورد هجوم انتقادات خویش قرار داده و آن را بحثی ساختگی و غیر واقعی می‌دانند. آنان می‌گویند متون تاریخی نباید از روح و طبیعت عصر خویش خارج شود و جایز نیست کتاب وسنت را بر معانی جدیدی که در عصر خویش معروف نبوده حمل کرد! در پاسخ این مستشرقان باید گفت: آی سخن شما زمانی صحیح است که متون تاریخی از سوی یک انسان و از زبان او جاری شده باشد زیرا دامنه فکر واندیشه انسان معمولا محدود به چارچوب عصر خویش است اما گوینده این کتاب مقدس، پروردگار جهانیان است که آگاه بر همه چیز است و این قرآن را خطاب به مردم در تمام عصر‌ها نازل کرده است پس چیزی مانع نمی‌شود که محتوای این کتاب شامل بر اشارات علمی نیز باشد.[۲]

ابن عاشور در تفسیر التحریر والتنویر از طرفداران اعجاز علمی قرآن کریم بوده وطرح نکات علمی مرتبط با آیات را در تفسیر بدون اشکال می‌داند. وی در مقدمه تفسیر خویش چنین اذعان می‌دارد که تفسیر وی از حیث بیان مسائل علمی، از دیگر کتب تفسیری متمایز است. دراین فصل، به بررسی کم وکیف این ادعا پرداخته و نظریات مفسر درباره تعریف اعجاز علمی، علوم موجود در قرآن، شرط وی در پذیرش نظریه تفصیل علوم، کمیت آیات مربوط به اعجاز علمی و نمونه هایی از معجزات علمی، بیان می‌شود.

از دیگر وجوه اعجاز قرآن کریم، اعجاز تشریعی است. اعجاز تشریعی از جهت نوآوری‌های مفاهیم دینی است بدین معنا که قرآن در دو قسمت معارف و احکام، راهی پیموده که تا آن روز، بشریت بدان راه نیافته بود. علت تشریع احکام شرعی توجه به هدایت مردم است. ابن عاشور، بیان احکام ومعارف را یکی از اهداف و مقاصد هشتگانه قرآن، برمی‌شمرد. از دیگر این اهداف، اصلاح اعتقادات و تعلیم عقاید صحیح، همچنین تهذیب اخلاق را نام می‌برد. ایشان نمونه‌های فراوانی از احکام و آداب فردی واجتماعی را متذکر می‌شود و گاه به منظور آگاهی بیشتر، به کتاب خویش«اصول نظام اجتماعی» ارجاع می‌دهد. در تفسیر التحریر و التنویر، به این بعد اعجاز، به صورت مستقل اشاره نشده، بلکه ابن عاشور، آن را در وجه سوم و در کنار اعجاز علمی قرآن، بیان نموده است.

 معرفی ابن عاشور

محمّد طاهر بن محمد بن محمد طاهر بن عاشور، مشهور به «طاهر بن عاشور» در سال ۱۲۹۶ هجرى در «مرسى» منطقه‏اى از مناطق پایتخت تونس دیده به جهان گشود، و یکى از عالمان «آل عاشور» بود. در سال ۱۳۵۱ ق به عنوان رئیس دانشگاه زیتونیه برگزیده شده و همزمان، منصب شیخ الاسلامى مالکیان را برعهده گرفت. وى نخستین کسى بود که در یک زمان هر دو منصب را عهده‏دار شده بود. ایشان عالم زبان عربی وعضو مجمع لغت دانان قاهره و دمشق بود.”مقاصد الشریعه الاسلامیه” ، “اصول النظام الاجتماعی فی الإسلام” ، “الوقف وآثاره فی الإسلام” ، “اصول الإنشاء والخطابه” ، “موجز البلاغه” نیز تحقیق و انتشار دیوان شاعر عباسی، “بشار بن برد”، در چهار مجلد، از مشهورترین کتاب‏هایى است که از ایشان به چاپ رسیده است. در کنار این کتاب‌ها، مقاله‏هاى فراوانى هم از او، در روزنامه‌ها و مجلات، برجاى مانده است. ابن عاشور در سال ۱۳۹۳ هجرى قمرى درگذشت و در مقبره «زلاج» شهر تونس به خاک سپرده شد.[۳]

معرفی تفسیر التحریر و التنویر

نام کامل این تفسیر، آن گونه که خود ابن عاشور تصریح می‌کند «تحریر المعنی السدید و تنویر العقل الجدید من تفسیر الکتاب المجید» است که آن را به اختصار، «التحریر والتنویر من التفسیر» نامیده است.[۴] در کتاب تفسیر و مفسران آیت الله معرفت، پیرامون این تفسیر آمده است: «التحریر والتنویر نوشته شیخ محمد طاهر، معروف به ابن عاشور(متوفای ۱۳۹۳ه.ق) از فقهای بزرگ معاصر است که منصب فتوای مالکیان را در تونس بر عهده داشت. وی از داعیان اصلاح اجتماعی-دینی در آن دیار به شمار می‌رود و در این زمینه نوشته‌های فراوانی دارد که بیشتر به صورت مقاله هایی در معتبرترین مجلات تونس ومصر به چاپ رسیده است. او تفسیر خود را با همین دید، در سی جزء نگاشت که به زودی شهرت یافت. این تفسیر از بهترین تفاسیر عصری و روز‌آمد به شمار می‌رود که بیشتر به مسائل اجتماعی، تربیتی، اخلاقی وسیاسی پرداخته و با توجه به نیاز روز و مسائل مطرح شده در میان نسل جدید، به تبیین و تفسیر آیات وارائه راه حل مشکلات حاضر در سایه رهنمود‌های قرآن پرداخته واز ذکر نکات بلاغی وادبی وبیان تناسب آیات و اهداف مترتب بر هر یک از سوره ها غفلت نورزیده و از مباحث بی‌فایده و روایات اسرائیلی و جزء آن نیز دوری جسته است. از این رو این تفسیر، به عقل، بیش از نقل نظر دارد و شدیدا به منقولات واهی، به ویژه منقولات کعب الاحبار، تاخته است و با اینکه ایشان اشعری مسلک است،گرایش عقلی متناسب با نهضت علمی عصر را برگزیده و از هرگونه سطحی نگری اجتناب کرده است.»[۵] ایشان مانند بسیارى از تفاسیر دیگر، روش‏ها و گرایش‏هاى تفسیرى گوناگونى را در آن به کار گرفته تا هر چه بهتر و آشکارتر از معانى والاى قرآن پرده بردارد.

[۱]. نعمان شحاذه، الاعجاز العلمی للقرآن الکریم فی مجال الطقس والمناخ، چاپ اول، (عمان: دار صفاء للنشر والتوزیع، ۲۰۱۱)، ص ۲۵٫

[۲]. عبدالمجید العرجاوی، البراهین العلمیه علی صحه العقیده الاسلامیه،چاپ اول، (دمشق-سوریه: دار وحی القلم،۲۰۰۳م)، ص ۷۰٫

[۳].خیر الدین زرکلی، الأعلام، بی‌جا، بی‌تا، ج۶، ص۷۴ و عبد القادر محمد صالح، ص ۱۰۹٫

[۴]. ابن عاشور، ج۱، ص۸٫

[۵]. محمد هادی معرفت، تفسیر ومفسران، چاپ۷ ،( قم:انتشارات تمهید، بهار ۱۳۹۱) ، ج ۲، ص ۵۰۶٫

[۱] . محمد بن طاهر [ابن عاشور]، التحریر و التنویر، بی جا، بی تا ، ج۱، ص۱۲۳٫

[۲] .همان،ص۱۲۴٫

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .