عنوان

مقاله نظریه های جنبش های اجتماعی

تعداد صفحات:۳۴

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

فوران جنبش های اجتماعی از دهه های ۶۰ و ۷۰ میلادی در اروپا و امریکا به این سو، جامعه شناسان و اندیشمندان علوم سیاسی را در اروپا و امریکا، برای تبیین و شناخت این پدیده اجتماعی، در قالب نظریه های نوین، به تکاپو واداشت. اگرچه نمی توان جنبش های اجتماعی را محدود به این تاریخ دانست؛ اما رشد جنبش های اجتماعی از نظر کمی و کیفی، ضرورتِ توجه خاص به این پدیده را بیش از پیش ملموس ساخت. به عبارت دیگر، رشد ناگهانی و تصاعدی جنبش های اجتماعی در دهه های ۶۰ و ۷۰، صاحبنظران را به بازنگریِ نظری مجددی ترغیب نمود. در واقع، تغییر در واقعیت اجتماعی و عینیت یافتن مسئله ای به نام جنبش های اجتماعی، نظریه پردازان و محققان علوم اجتماعی را به شناخت، پژوهش، و تحلیل در این حوزه وادار کرد.

جامعه شناسی جنبش های اجتماعی، که غالباً زیرمجموعه حوزه جامعه شناسی سیاسی به حساب می آید؛ حوزه ای است که به دلیل برآمدن و رشد جنبش های اجتماعی از اعماق جامعه، لازم است تا بطور مستقل مورد توجه قرار گیرد. در حقیقت، زمانی که جنبش های اجتماعی به مثابه کیفیتی بدیع، عینیت بیابند؛ بررسی و تحلیل آنها به عنوان مسئله ای کانونی برای جامعه شناسان بیش از پیش حائز اهمیت می شود. تا جاییکه، جامعه شناس شهیری همچون «آلن تورن» اذعان می دارد که جنبش های اجتماعی، موضوع اصلی جامعه شناسی هستند (به نقل از نش، ۱۳۸۴: ۱۶۲). همچنین، از آنجایی که جنبش ها، یکی از پویاترین پدیده های اجتماعی به حساب می آیند، که یا در پی ایجاد تغییری در وضع موجودند، یا در برابر تغییری مقاومت می کنند، بنابراین دیگر تردیدی در ضرورت مطالعه آنها تحتِ عنوان حوزه ای مستقل، یعنی حوزه جامعه شناسی جنبش های اجتماعی باقی نمی ماند.

به اعتقاد برخی از اندیشمندان علوم اجتماعی، جنبش های اجتماعی در کار تغییر جهان هستند، به عبارتی دیگر، آنها «آفرینندگان جامعه، فرهنگ و فضا» هستند، از این رو، فهمیدن جنبش های اجتماعی اهمیت و ضرورت دارد (کاستلز، ۱۳۸۴: ۹۸).

واژه های کلیدی: جنبش های اجتماعی، نظریه های جنبش های اجتماعی ، رویکرد رفتار جمعی، رویکرد نهادی، رویکرد جامعه مدنی

فهرست مطالب

چکیده ۴
مقدمه ۶
نظریه پردازان مطرح در رویکرد رفتار جمعی ۱۰
نظریه پردازان مطرح در رویکرد نهادی ۱۷
نظریه پردازان مطرح در رویکرد جامعه مدنی ۲۵
منابع ۳۲

منابع

نش، کیت. (۱۳۸۰) «جامعه شناسی سیاسی معاصر»، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: نشر کویر.

کاستلز، مانوئل و مارتین اینس. (۱۳۸۴) «گفتگوهایی با مانوئل کاستلز»، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.

کاستلز، مانوئل. (۱۳۸۰) «عصر اطلاعات؛ قدرت هویت»، جلد دوم، ترجمه حسن چاووشیان، تهران: نشر طرح نو.

مشیرزاده، حمیرا. (۱۳۸۱) «درآمدی نظری بر جنبش های اجتماعی»، تهران: پژوهشکده امام خمینی.

مشیرزاده، حمیرا. (۱۳۸۳) «از جنبش تا نظریه اجتماعی، تاریخ دو قرن فمنیسم»، چاپ سوم، تهران: نشر شیرازه.

دلاپورتا، دوناتلا و ماریو دیانی (۱۳۸۳) «مقدمه ای بر جنبش های اجتماعی»، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: نشر کویر.

تیلی، چارلز. (۱۳۸۵) «از بسیج تا انقلاب»، ترجمه علی مرشدی زاد، تهران: پژوهشکده امام خمینی.

کوهن، جین. (۱۳۸۶) «فهم و مطالعه جنبش‌های اجتماعی جدید»، ترجمه علی حاجلی، تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ.

هابرماس، یورگن. (۱۳۸۴) «نظریه کنش ارتباطی: جهان زیست و نظام»، ترجمه کمال پولادی، تهران: موسسه انتشاراتی روزنامه ایران.

ساناساریان، الیز. (۱۳۸۴) «جنبش حقوق زنان در ایران»، ترجمه نوشین احمدی خراسانی، تهران: نشر اختران.

اُممن، تی کی. (۱۳۸۶) «جنبش های اجتماعی جدید»، ترجمه احمد احمدلو، اصفهان: انتشارات گلبن.

مقدمه

تعریف مفهومی هر پدیده اجتماعی، متناسب با نقطه عظیمت نظری و رویکرد پارادایمی که در چارچوب آن به بررسی موضوع پرداخته شود؛ متفاوت است. در مورد پدیده جنبش اجتماعی نیز چنین تفاوتی قابل مشاهده است. البته تعاریف و مباحث پیرامون جنبش های اجتماعی، با ابهامات و همپوشانی های بیشتری نیز همراه است. دلیلِ عمده این مسئله، تنوع و گوناگونی خود جنبش های اجتماعی است. به بیان دیگر، مدلول و مضمونِ مورد اشاره مفهوم جنبش اجتماعی، دایره وسیعی از یکسری پویایی های اجتماعی را در بر می گیرد. بعلاوه به سادگی نمی توان محدوده جامع و مانعی برای تمییز دادن جنبش های اجتماعی از سایر پدیده های مرتبط با آن قائل شد. در مجموع، این ابهام مفهومی باعث شده است که استفاده از مفاهیم دیگری به جای مفهوم «جنبش اجتماعی» رایج شود، و در نتیجه جنبش اجتماعی برخی مواقع یا به موضوعات عام تر همچون «تغییر» و «انقلاب» اجتماعی تعبیر شده، یا به موضوعات خاص تر همچون «رفتار» و «کنش» جمعی تقلیل یافته است.

از جمله مفاهیم مرتبط با جنبش اجتماعی، می توان به رفتار جمعی^[۱]، عمل جمعی^[۲]، جامعه توده ای^[۳]، اعتراض اجتماعی^[۴]، تضاد اجتماعی^[۵]، مبارزه اجتماعی^[۶]، و اقدام مستقیم^[۷]، اشاره کرد. این مفاهیم هر یک به نوعی در مفهوم بندی جنبش اجتماعی به کار رفته اند. برخی، جنبش اجتماعی را ذیل رفتارهای جمعی، برخی جزء یکی از انواع کنش جمعی، و عده ای آن را از انواع تعارض اجتماعی یا از نمودهای اعتراض جمعی می دانند، برخی نیز بر اهمیت اقدام مستقیم در جنبش اجتماعی تاکید دارند (مشیرزاده، ۱۳۸۱: ۱۴). در نهایت، این مفاهیم، تنها بخشی از ابعادِ مفهومی جنبش اجتماعی را تشکیل می دهند و هنوز به طور مشخص به تعریف مستقلِ آن اشاره نمی کنند. بسیاری از اندیشمندان تلاش کرده اند تا تعریفی مستقل از جنبش های اجتماعی ارائه دهند. در ادامه به برخی از این تلاش­ها اشاره می شود:

هربرت بلومر جنبش اجتماعی را از منظر «کنش متقابل نمادین» مورد توجه قرار می دهد، به نظر وی «جنبش های اجتماعی را می توان اقداماتی جمعی دید که هدف آنها تاسیس نظمی نوین در زندگی است. آنها ریشه در شرایط ناآرامی دارند و قدرت انگیزش خود را از یک سو، از نارضایتی از شکل جاری زندگی می گیرند و از سوی دیگر، از آرزوها و امیدهای­شان برای یک طرح یا نظام جدید زندگی» (به نقل از مشیرزاده، ۱۳۸۱: ۷۸). رالف ترنر و لوئیس کیلیان به تعریفِ بلومر، جنبه «مقاومت در برابر تغییر» را نیز می افزایند؛ به اعتقاد آنها «جنبش اجتماعی بطور همزمان ابزاری برای عینیت بخشیدن به تلاش شخصی برای کسب هویت و ابزاری برای خلق ارزش ها در جهان پیرامون هستند» (به نقل از مشیرزاده، ۱۳۸۱: ۱۱۱). بر مبنای همین تعریف، آنها مفهومِ «هنجارهای نوظهور»^[۸] را در ارتباط با جنبش های اجتماعی عرضه داشتند.

به اعتقاد چارلز تیلی، جنبش اجتماعی، عملی عقلانی، هدفمند و سازمان یافته است. «جنبش اجتماعی بطور خاص عبارت است از چالشی مستمر علیه صاحبان قدرت به نام جمعیتی که تحت حکومت آن صاحبان قدرت قرار دارد. [این چالش] از طریق نمایش مکرر ارزشمندی، وحدت، تعداد و تعهد آن جمعیت در ملاء عام [صورت می گیرد]» (به نقل از مشیرزاده، ۱۳۸۱: ۱۵۱). زالد و مک کارتی، از دیگر نظریه پردازان رویکرد بسیج منابع، جنبش اجتماعی را «مجموعه ای از عقاید و باورها که منعکس کننده میل به تغییر برخی از اجزاءِ ساختار اجتماعی و یا توزیع مزایای اجتماعی است» تعریف می کنند (به نقل از مشیرزاده، ۱۳۸۱: ۱۴۴).

نظریه پردازان مطرح در رویکرد رفتار جمعی

مجموعه نظریه های روانشناختی، نظریه های رفتارگرایانه، و نظریه های جامعه توده ای در این دسته جای می گیرند. با وجود تفاوت هایی که در مفهوم بندی ها و قالب بندی های نظری این سه رهیافت وجود دارد، فصل مشترک تمام این نظریه ها، توجه به سطح خُردِ تحلیل، ویژگی های احساسی (غیر عقلانی) کنش، و تلقی از جامعه به عنوان مجموعه ای از افراد است. غلبه رفتارگرایی بر علوم اجتماعی در امریکا، زمینه مناسبی را برای طرح نظریه های روانشناختی در این کشور فراهم کرد، تا جایی که حتی نظریه پردازانی که متاثر از آثار کارکردگرایان بودند نیز، در تحلیل جنبش ها، «رفتار^[۱]» را به عنوان مفهومی کلیدی مورد توجه قرار دادند. نظریه های مربوط به جامعه توده ای نیز، اگرچه بیشتر بر بستر اجتماعی اروپا متکی بودند، باز هم توجه به خصوصیات فردی (مانند هویت اتمیزه) را مدنظر داشتند. به عبارت دیگر، در رفتارگرایی، بر نقشِ هنجارها و ارزش­های فردی تاکید می شود؛ در جامعه توده ای، بر احساس بیگانگی و اضطراب ناشی از ذره ای شدن اجتماعی تمرکز وجود دارد؛ و در سرخوردگی – محرومیت نسبی، تاکید بر وضعیت روانی افراد است. که هر سه این رهیافت ها را می توان حول محور مشترکی دسته بندی کرد.

جین کوهن، سه رهیافتِ فوق را ذیلِ «پارادایم رفتار جمعی» قرار می دهد و به بررسی پیش فرض های مشترک نظری آنها می پردازد. از نظر وی، «جانبداری ضمنی به سمت تلقی رفتار جمعی به منزله پاسخی غیر عقلانی یا خردگریزانه به تغییر» وجه اشتراک نهایی این نظریه ها است (به نقل از مشیرزاده، ۱۳۸۱، ص۱۳۱). در واقع، نظریه هایی که در این طبقه جای دارند، پدیده های جمعی را به رفتارهای فردی فرو می کاهند و جنبش های اجتماعی را تجلی احساس محرومیتی می دانند که افراد با احساسات پرخاشگرانه از خود بروز می دهند. به بیان دیگر، بر اساس تحلیل های این مجموعه از نظریه ها، جنبش های اجتماعی زمانی پدید می آیند که یک احساس نارضایتی فراگیر شود و نهادهایی که از انعطاف پذیری کافی برخوردار نیستند نتوانند به این احساس فراگیر پاسخ گویند. جامعه شناسی جنبش های اجتماعی، بسیاری از شناخت هایش را مرهونِ پژوهشگران رویکرد رفتار جمعی است. برای اولین بار در این رویکرد، جنبش های اجتماعی به عنوان اقدامات معنادار و هویت ساز تعریف گردیدند. تاکید بر پژوهش تجربی با استفاده از تکنیک های جدید از قبیل روش های میدانی نیز توسط نظریه پردازان این رویکرد بسط یافت (دلاپورتا، ۱۳۸۳: ۲۰).

[۱] Behavior

[۱] Collective Behavior

[۲] Collective Action

[۳] Mass Society

[۴] Social Protest

[۵] Social Conflict

[۶] Social Struggle

[۷] Direct Action

[۸] Emergent Norm

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .